Europa, doe iets!

De klok staat op vijf voor twaalf, en de tweestatenoplossing voor het Israëlisch-Palestijns conflict tikt weg. In afwachting van een raamakkoord dat uiterlijk begin april naar buiten gebracht zal worden, en waar de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, John Kerry, zijn volle gewicht achter heeft gezet, is de situatie in Israël en de bezette Palestijnse gebieden uitzichtloos.

De bouw in Israëls illegale nederzettingen gaat onverminderd door, de Israëlische regeringscoalitie bestaat voor een groot deel uit hardliners die een Palestijnse staat op voorhand verwerpen, en de Palestijnen zijn politiek en geografisch verdeeld. De politieke en maatschappelijke druk uit Europa op Israëls nederzettingenbeleid neemt intussen toe. Het is tijd dat er nagedacht wordt over een Europees vredesinitiatief dat, mochten de inspanningen van Kerry onvoldoende perspectief bieden, de status quo van de bezetting doorbreekt. Want de status quo, zoals ook minister van Buitenlandse Zaken, Frans Timmermans, in december 2013 verwoordde tijdens zijn bezoek aan Israël, is onhoudbaar. Voor Israëli’s en voor Palestijnen.

De internationale publieke opinie verliest in toenemende mate haar geduld met de status quo – en in het bijzonder met de rol die de Israëlische regering speelt in het in stand houden hiervan. De van Palestijnse zijde in 2005 gelanceerde BDS-beweging wint terrein. Deze beweging wil via boycots, desinvesteringen en sancties Israël onder druk zetten om de bezetting te beëindigen. Parallel daaraan zien internationale bedrijven steeds meer in dat investeren in Israëls nederzettingen in bezet gebied internationaalrechtelijk en vanuit een MVO-standpunt onwenselijk is. Het leidde ertoe dat de Israëlische minister van Financiën, Yaïr Lapid, en een honderdtal Israëlische zakenlieden recent waarschuwden voor een ‘economische tsunami’ die Israël zou kunnen treffen mochten de vredesonderhandelingen tot niets leiden.

De urgentie is er dus, maar de politieke besluitvorming blijft achter. Dat is het punt waarop Europa kan en moet inspringen. Hoewel de EU de afgelopen decennia altijd direct of indirect betrokken is geweest bij vredesonderhandelingen, vele krachtige verklaringen heeft afgegeven en ruimhartig haar portemonnee heeft getrokken ten behoeve van de Palestijnse Autoriteit, heeft zij zich altijd omzichtig opgesteld als het op daden aankwam. Toegegeven, het afgelopen jaar zijn er tekenen dat de EU zelfbewuster optreedt. Voorbeelden zijn de aangekondigde labeling van nederzettingenproducten, om voor de Europese consument inzichtelijk te maken of producten in de schappen niet uit Israëls nederzettingen komen, en de zogeheten nederzettingenrichtlijnen, die Europese financiële steun aan de nederzettingen aan banden legt. Maar de EU en ook onze eigen minister Timmermans verkondigt met overtuiging dat het vredesinitiatief van Kerry ‘the only game in town’ is – aan alternatieven wordt niet gedacht. De EU lijkt haar eigen kracht niet te willen inzetten – als belangrijkste economische partner, als naaste buur, als een machtsblok dat op sociaal-cultureel en historisch vlak innig verbonden is met Israël en met Palestina – om de partijen met meer dwang dan nu het geval is tot een allesomvattend vredesakkoord te laten komen.

Want laten we eerlijk zijn: Israël en de Palestijnen zullen uit eigen beweging geen akkoord bereiken. De machtsongelijkheid, de politieke verdeeldheid, het gebrek aan urgentie dat in samenhang daarmee wordt ervaren: er zijn weinig prikkels om op dit moment werk te maken van een daadwerkelijke stap richting vrede. En welke verklaring daarvoor ook aangedragen wordt, het voortduren van de bezetting is onhoudbaar, en legt de bijl aan de wortels van het bestaan van Israël als democratische samenleving. Het is aan Europa, nu al door vele afspraken en overeenkomsten met Israël en Palestina verbonden, om als machtsblok dat te lang aan de zijlijn heeft gestaan hier verandering in te brengen. Mocht het huidige initiatief van Kerry geen concreet vredesakkoord opleveren, dan is het hoog tijd voor een Europees vredesinitiatief.

Jaap Hamburger en Max Wieselmann zijn respectievelijk voorzitter en directeur van Een Ander Joods Geluid. Een Ander Joods Geluid organiseerde op maandag 17 februari, op Instituut Clingendael, een symposium met de titel ‘EU-Nederland-Israël: geen woorden maar daden’. Tijdens het symposium inventariseerden opiniemakers, analisten, beleidsmakers en journalisten hoe de EU een grotere rol kan spelen binnen Israëlisch-Palestijnse vredesonderhandelingen.