Frankrijk in de val

In Frankrijk is de herinnering aan de ‘Vichy-periode’ nog springlevend – Vichy: tussen 1940 en 1944 zetel van de regering van de collaborateur Pétain die de nazi’s bijstand leverde bij het oppakken van duizenden Franse joden. Het woord ‘Vichy’ is bij Fransen zwaar beladen. Veel Fransen zien het Front National, dat op zondag 23 april bij de eerste ronde van de presidentsverkiezingen met 21,5% van de stemmen de tweede plaats behaalde (en daarmee in aanmerking komt voor de finale, die plaats zal vinden op 7 mei) als de erfgenaam, of zelfs de voortzetting van Vichy.

Ze zagen deze voorlopig halve overwinning al aankomen, de peilingen wezen er op – maar ja, peilingen… Het had met de peilingen net zo kunnen gaan als met Brexit en met Trump, toen sloegen ze de plank volkomen mis. De peilingen bleken ditmaal gelijk te hebben. En ja, daar heb je hem nu, het spook van Vichy. Een donkere dreiging. De Fransen beseffen dat nu opeens wel erg veel van hun stembriefje afhangt: willen we weer zoiets als Vichy of niet? En dat is heftig.

Ja heftig, temeer omdat het alternatief zo weinig in de smaak valt. Emmanuel Macron won bij de eerste ronde weliswaar met 24% van de stemmen, maar het is overduidelijk dat al bij deze eerste ronde veel mensen alléén maar voor hem kozen omdat ze daarmee wilden voorkomen dat bij de finale een duo extreemrechts versus extreemlinks zou ontstaan: volgens hen zou in dat geval extreemrechts (Marine Le Pen) winnen.

Wat ze voor ‘extreem’ links hielden, de beweging ‘La France insoumise’ van Jean-Luc Mélenchon, zat sinds twee maanden flink in de lift (en ontving 19,5% van de stemmen op 23 april!). Of hun berekening juist was – die zegt dat de meerderheid de voorkeur zou geven aan een extreemrechtse kandidaat boven een ‘extreem’ linkse kandidaat, is nog maar helemaal de vraag. Hoe dan ook, het is de reden waarom ze op de leider van die andere beweging, ‘En Marche’, stemden (Macron): ze zagen hem als de meest safe barrière tegen het spook van Vichy: Front National.

Voor sommigen is Macron een Messias-figuur. Er is een soort persoonlijkheidscultus ontstaan om de vlotte, goed uitziende jongen. Maar de meeste Fransen weten niet goed wat ze met hem aan moeten. Hij is een nieuwe ster aan het firmament, hij heeft uitdrukkelijk afstand genomen van de traditionele partijen. Wat niet wegneemt dat zijn programma op een harde neoliberale leest is geschoeid. Hoewel hij zich voorstelt als de ‘man-tegen-het-systeem’, ‘l’homme anti-système’ , wordt hij gesteund door veel kopstukken uit de Franse politiek, politici uit de linker- zowel als uit de rechterhoek die al sinds jaren het beleid voeren.

Macron is een man van contradicties, en tegelijkertijd iemand die zegt contradicties met elkaar te kunnen verzoenen: antisysteem/pro-systeem, links-rechts. Dit schept verwarring, dit zijn Fransen niet gewend (ze kennen het Nederlandse ‘polderen’ niet). Toch wist hij genoeg stemmers voor zich te winnen om al in die zin de klassieke confrontatie links-rechts teniet te doen zodat de officiële rechtse partij, Les Répulicains , en de officiële linkse partij PS bij de tweede ronde zijn uitgeschakeld.

De officiële rechtse, republikeinse partij had door het schandaal rond de fictieve salarissen van de vrouw van de kandidaat François Fillon aan geloofwaardigheid ingeboet. De socialistische partij implodeerde toen veel socialistische topmannen, behorende tot de clan van president Hollande, de kandidaat Benoît Hamon als een baksteen lieten vallen en naar Macron overliepen. Benoît Hamon stelde zich te kritisch op ten aanzien van het neoliberale beleid van Hollande. Hier komt bij dat bij het zien van deze schipbreuk veel leden en sympathisanten van de PS besloten hun heil te zoeken bij de beweging van Mélenchon in wie ze het oorspronkelijke linkse ideeëngoed op onbesmette wijze zien belichaamd.

Om maar te zeggen: de twee traditionele partijen, links en rechts, zijn uitgeschakeld, over blijven het spook van Vichy en een beweging die mensen van zeer uiteenlopende politieke kleur beoogt bijeen te brengen, maar waarvan de lijn – als je de glossy oppervlakte even wegkrabt – toch klassiek Thatcheriaans is. Wat wil je, met een leider die ooit bankier was bij Rothschild? – denken velen…

In 2002 kende Frankrijk een vergelijkbare situatie toen opeens de leider van het Front National, de vader van Marine Le Pen, en de Republikein Jacques Chirac, tegenover elkaar stonden. Vergelijkbaar en toch anders. De republikeinse partij was een bekende partij. Een vertrouwd gegeven. En dat is de beweging van Emmanuel Macron niet. Ja, anders – ook omdat de historische omstandigheden niet meer dezelfde zijn. Sinds de bankencrisis van 2008 en de Europese schuldencrisis die erop volgde kan de neoliberale politiek niet meer op een even massale en blindelingse instemming rekenen als in 2002.

Kortom, de Fransen beleven deze dagen als heftig, de stemming is zwaar: hier het spook van Vichy, daar een man die door de financiële wereld wordt gepusht, die boven is komen drijven dankzij verraad en onverkwikkelijke intriges binnen de socialistische partij van de verafschuwde François Hollande, die mooie praatjes ophangt, maar van wie we niet weten wie hij nou eigenlijk is.

In het buitenland beschouwen velen Macron als een man van het midden. In Nederland vergelijken ze zijn beweging met zoiets als de D66. En ze juichen: het gaat met Frankrijk de goede kant op! Dankzij Macron, bevrijd van de eeuwige patstelling links-rechts, zal Frankrijk eindelijk de hervormingen door kunnen voeren waar onze geglobaliseerde economie om vraagt, in een feeststemming van redelijk zoeken naar consensus en rationeel compromis-denken! Zo ziet het buitenland (en vooral sociaal-liberaal Noord-Europa) de dingen, maar het buitenland is Frankrijk niet. De Fransen zijn op het moment verward, somber gestemd. De aanhangers van Macron, die natuurlijk niet – maar dat is maar een minderheid. Wel al de anderen.

Een sombere sfeer, die op de koop toe wordt vergiftigd door enerzijds de manier waarop Marine Le Pen nu onbeschaamd elementen uit het ideeëngoed van links overneemt om daarmee mensen te paaien die vorige week nog op Mélenchon stemden (regulering van de economie en handhaving van een sterk ambtenarenapparaat bijvoorbeeld), en die daarmee deze ideeën – door het enkele feit dat ze ze met racistische programmapunten vermengt – besmet. Anderzijds door een felle ruzie waar haast iedereen in betrokken is: mogen we wanneer we het niet eens zijn met Le Pen noch met Macron al dan niet blanco stemmen?

Hierbij wordt natuurlijk vooral met argusogen gekeken naar de kopstukken van de politiek en de intelligentsia (en zelfs de showbizz). Welke aanwijzingen geven ze? Mélenchon heeft bijvoorbeeld zijn aanhangers aangemaand niet op Le Pen te stemmen, maar voor de rest vrijgelaten in de keuze tussen Macron of blanco. Hiermee heeft hij een storm doen oplaaien: Mélenchon speelt Le Pen in de kaart! Dit is natuurlijk schromelijk overdreven (het komt trouwens vooral uit de hoek van de Macron-adepten), maar geeft wel de stemming weer in het land.

Van twee kwaden is Macron het minste kwaad. Er is grote kans dat hij op 7 mei de zege zal behalen. Maar het dreigt een zure zege te worden. De laatste peilingen hebben het over 60%. In 2002 ontving Chirac in zijn confrontatie met de Front National 82% van de stemmen. Dit is natuurlijk een groot verschil, het voorspelt weinig goeds.

Tja, en dan hebben we in Frankrijk 10 jaar na de crisis die door de banken is veroorzaakt een bankier als president. Ainsi vont les choses… Zo gaan de dingen.