Geen burgeroorlog in Oekraïne, maar gewapende Russische agressie

De initiatiefnemers van het referendum over de Associatieovereenkomst tussen de EU en Oekraïne blijven maar beweren dat er een ‘burgeroorlog’ in Oekraïne zou woeden. Daarmee doelen ze op de situatie in het Oost-Oekraïense Donbas, waar door Rusland militair gesteunde ‘rebellen’ sinds april 2014 een gebied ter grootte van België bezet houden, ongeveer 5 procent van het Oekraïense grondgebied.

Een goed begrip van de situatie in Oekraïne vereist een gedegen kennis van zaken. Die kan slechts worden verkregen met het nodige graaf- en spitwerk, waaronder het raadplegen van Russische en Oekraïense bronnen. Begrijpelijkerwijs heeft niet iedereen daarvoor de tijd of wil die nemen.

Kenners van de Oekraïense situatie weten dat de Donbas-regio altijd een wat speciale plaats in Oekraïne heeft ingenomen, ook toen dat land nog deel uitmaakte van de Sovjet-Unie. In cultureel en politiek opzicht was het nogal achtergebleven. Sinds Oekraïne’s onafhankelijkheid in 1991 werd de situatie er verder bemoeilijkt door het verval van de zware industrie en de overheersende rol van de anti-democratische “Partij van de Regio’s” van de naar Moskou gevluchte toenmalig president Janoekovitsj.

Tot 2014 vormden etnische Oekraïners er zo’n 57 procent van de bevolking, etnische Russen 38 procent. Omdat nogal wat etnische Oekraïners Russisch als hun moedertaal beschouwen spreekt 70 procent van de bevolking in Donbas Russisch. Over veel onderwerpen, zoals de Navo en de relatie met Rusland, denken de inwoners anders dan hun landgenoten in het centrum en westen van het land. Opmerkelijk is echter dat zelfs in Donbas een ruime meerderheid van bevolking in april 2014 de gevluchte Viktor Janoekovitsj niet langer als de rechtmatige president beschouwde, een iets grotere meerderheid tegen de gewapende bezetting van overheidsgebouwen was en een nog ruimere meerderheid zich uitsprak tegen de komst van Russische troepen.

Gedegen Oekraïens onderzoek door de jaren heen, ook in de tijd van de verfoeide Janoekovitsj, laat zien dat er in Donbas geen problemen waren tussen etnische Oekraïners en etnische Russen. Latere rapporten van de Hoge Vertegenwoordiger voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties en internationale mensenrechtenorganisaties concluderen hetzelfde. Duidelijk is ook de open brief van joodse organisaties in Oekraïne aan president Poetin van maart 2014: “De Russisch-sprekende burgers van Oekraïne worden niet vernederd of gediscrimineerd, hun burgerrechten zijn niet beperkt.” Een brief die tegelijkertijd de vloer aanveegt met Russische beschuldigingen over wijdverbreid antisemitisme en rechtsradicalisme.

De ellende in Donbas ontstond in februari 2014, ten tijde van de Russische invasie van de Krim. Het begon met demonstraties tegen de nieuwe regering in Kiev en de bezetting van overheidsgebouwen door gedisciplineerde gewapende groepjes. Daarna volgden gewapende schermutselingen en aanvallen op Oekraïense regeringstroepen. Ook de nog weinige vrije Russische media en Russische blogs berichtten op dat moment al over de Russische betrokkenheid bij deze acties en over de vaak zelfs leidende rol van Rusland.

Onder normale omstandigheden zouden de Oekraïense autoriteiten de ‘rebellen’ tamelijk snel de baas zijn geworden. Niet alleen echter had kort tevoren de Krim-invasie plaats gevonden, Rusland had ook een zware troepenmacht samengetrokken aan de grens met Donbas. De dreiging die daar vanuit ging leidde tot een zeer aarzelend Oekraïens optreden. Daardoor konden de ‘rebellen’, gesteund door Russische ‘vrijwilligers’, ‘vakantiegangers’ en militairen, een steeds groter gebied bezetten.

Voor de aanwezigheid van grote aantallen Russische militairen bestaan overtuigende bewijzen. Zij die de berichtgeving in gerenommeerde westerse media hierover verwerpen als ‘niet objectief’ kunnen zich tegoed doen aan een enorme hoeveelheid verifieerbare informatie uit Russische bronnen. Voorbeelden zijn verklaringen van Russische oppositie-politici als Lev Schlossberg, Boris Nemtsov en Alexander Navalny alsook van de NGO “Moeders van Soldaten”; rapportages en interviews in onafhankelijke media als Novya Gazeta, TV Dozhd, Echo Moskvy; en de foto’s en berichten van Russische soldaten op sociale media en de vele Russische blogs. Het meest onthullend zijn de interviews met Igor Girkin, kolonel in de Russische geheime dienst en voormalig militair leider in Donetsk: “Ik was degeen die de trekker voor die oorlog overhaalde…(zonder ons)..zou het allemaal afgelopen zijn als in Kharkiv en Odessa.”…..”Alleen idioten kunnen denken dat de separatistische “republieken” (aanhalingstekens Girkin) zichzelf gevormd hebben.”

Maar er mag ook verwacht worden dat mensen bij de beoordeling van dit soort vraagstukken hun gezond verstand gebruiken. Sinds april 2014 is de 300 kilometer lange grens tussen het bezette gedeelte van Donbas en Rusland volledig open. De Oekraïense grenswachten zijn verjaagd, de OVSV mag van Rusland slechts op één plek ‘monitoren’. Wat zou er toch de afgelopen anderhalf jaar uit Rusland richting Donbas over die grens zijn gekomen? En waar zou die enorme hoeveelheid geavanceerd Russisch militair materieel vandaan komen waarover de armlastige ‘rebellen’ beschikken?

Zo wordt duidelijk dat het een gotspe is om de situatie in Donbas als ‘burgeroorlog’ te benoemen. Even helder is dat de EU-sancties tegen Rusland van kracht moeten blijven zolang er Russische militairen op Oekraïens grondgebied verblijven.