Geweld en conflicten staan goede rampenbestrijding in de weg

De afgelopen dagen was in Sendai in Japan de wereld conferentie voor rampenreductie, georganiseerd door de Verenigde Naties. Na twee nachten dooronderhandelen is er een akkoord uitgekomen dat laat zien dat de internationale aandacht voor rampen steeds structureler wordt.

Twintig jaar geleden in Yokohama was de eerste wereldconferentie een klein gebeuren. Er kwam een omstreden akkoord over rampen als natuurlijk verschijnsel met nauwelijks aandacht voor de onderliggende maatschappelijke en politieke oorzaken van de kwetsbaarheid voor rampen. Dit tegen de wetenschap over rampen in en tegen de groeiende praktijk van ngo’s die aan de basis werkten aan het indammen van de effecten van rampen.

In 2005 werd in Kobe een internationaal actieplan voor tien jaar opgesteld. Die conferentie kwam drie weken ná de verschrikkelijke tsunami in Azië. Terwijl de voorbereidingen tam verliepen, kwam de conferentie ineens in de schijnwerpers te staan en werden de onderhandelingen uiteindelijk op hoger niveau getild. De uitkomst was een plan dat echt verschil maakte. Met aandacht voor de onderliggende maatschappelijke oorzaken van kwetsbaarheid en het inzicht dat alle maatschappelijke actoren betrokken moeten zijn bij rampenreductie. Overal in de wereld zijn platforms opgericht van overheden, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties om gezamenlijk plannen te maken en uit te voeren.

Het huidige akkoord dat nu in Sendai is bereikt, weer onder de schaduw van een megaramp, deze keer op Vanuatu, gaat op veel terreinen weer een stuk verder. Naast sociale oorzaken van kwetsbaarheid geeft het plan veel aandacht aan milieuaspecten. Er wordt duidelijk erkend dat herstel van ecosystemen en gebruikmaken van de natuur cruciaal is in de bescherming tegen rampen. Rampenbestrijding wordt, nog meer dan in Kobe, nu gezien als een kwestie die alle sectoren aangaat, ook gezondheidszorg en onderwijs.

De overheid staat in het Sendai plan centraal. In die zin is deze overeenkomst een kind van zijn tijd, want veel overheden keren zich op dit moment tegen de invloed van het maatschappelijk middenveld. Terwijl Kobe draaide om het vormen van brede platforms, is de toon van het huidige akkoord dat maatschappelijke actoren aangemoedigd worden om actief bij te dragen aan de plannen van de overheden. Een grote misser van het akkoord is dat er bijna geen woord gewijd wordt aan geweld en conflicten, terwijl die factoren sterk bijdragen aan kwetsbaarheid voor rampen en goede rampenbestrijding in de weg staan. Het hele actieplan van Sendai draait om een goed functionerende en gemotiveerde overheid en er wordt geen enkel soelaas geboden aan de vele landen waar die voorwaarde ontbreekt.

Het Sendai actieplan stelt expliciet dat duurzame ontwikkeling een voorwaarde is voor bescherming tegen natuurrampen. En daar gaat het de laatste decennia inderdaad op mis. Het aantal rampen neemt toe en wordt heviger. Dat is toe te schrijven aan een samenspel van factoren. Klimaatverandering heeft effect op de frequentie en intensiteit van natuurlijke dreigingen en meer dan 90% van de rampen is gerelateerd aan het weer. Slecht land- en waterbeheer en mismanagement van infrastructuur maakt landen veel kwetsbaarder voor overstromingen en droogte. Sociale ongelijkheid en politieke uitsluiting maakt dat arme mensen veel kwetsbaarder zijn voor de gevolgen van rampen.

En daar zit de zwakke plek van het akkoord. Het is goed nieuws dat er een actieplan is voor de bestrijding van rampen. Alleen worden de echte verschillen voor de kwetsbaarheid voor rampen in andere arena’s gemaakt. Daarbij gaat het om hervorming van economische processen, minder ongelijkheid en serieus werk maken van duurzame ontwikkeling. Actie tegen natuurrampen zal dus ook gevoerd moeten worden bij de komende VN verdragen rond klimaatverandering, de financiering van klimaatadaptatie en de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen.