Het westen moet zich vooral moreel herbewapenen

In juni 1963 koos president Kennedy de kant van de Burgerrechtenbeweging met het argument dat Amerika internationaal niet geloofwaardig kon optreden tegen communistische onderdrukking als het thuis de zwarte bevolking bleef onderdrukken. De logische consequentie dat je niet ten strijde kunt trekken tegen anti-democratische krachten, als je zelf geen haar beter bent, was de reden dat Robert Kennedy zich in 1968 kandideerde tegen zijn partijgenoot Johnson.

Het vormde de ideologische basis voor de democratiseringsbeweging van de jaren ’60 en ’70. De democratiseringsgolf valt dan ook moeiteloos te typeren als een bijproduct van de Koude Oorlog.

Een ander bijproduct van de Koude Oorlog was onze Verzorgingsstaat: De communisten scoorden internationaal met hun strijd tegen ongelijkheid en hun zorg voor armen. Het Westen moest daar iets tegenover stellen, en alleen vrijheid ( “just another word for nothing left to lose” zei Janis Joplin terecht) was niet voldoende. Aangezien werkloosheids- en arbeidsongeschiktheidsuitkeringen ook een geschikt instrument voor Keynesiaans beleid werden geacht, werd de Verzorgingsstaat opgebouwd. Vanaf de jaren ’60 kon het Westen met recht beweren dat niet alleen de rijken het hier beter hadden dan in het Oostblok, maar vooral ook het kansarme ‘proletariaat’, op wiens steun de communisten aasden.

Maar na de Koude Oorlog verloren zowel democratie als Verzorgingsstaat hun ideologisch belang, omdat er simpelweg geen concurrent meer was die misbruik zou maken van onze zwakte. Europa begon zich te ontwikkelen als blok en zette de VS op de plek waar het Westen voorheen de Russen had gezet. Amerika werd nu van bondgenoot tot concurrent. Had Amerika een sterke economie, zonder al te veel last van premies, belastingen etc? Dan moesten wij dat ook. Konden bedrijven in de VS hun gang gaan en maakten ze daarmee de economie tot de meest dynamische in de wereld? Dan moesten wij daar niet voor onderdoen. Kon Amerika overal als machtsblok opereren? Dan wilden wij dat ook wel eens proeven.

In het kielzog werd stevig bezuinigd op de Verzorgingsstaat en werd de democratie uitgekleed. Inspraakprocedures werden ingekort, medezeggenschapsraden in politieke partijen, ziekenhuizen en onderwijsinstellingen werden omgevormd tot applausmachines. Het management-denken kreeg de overhand. De politiek ging meer redeneren vanuit de belangen van de ambitieuze bestuurder en was niet langer bang voor een arbeidersrevolutie. Wie eind jaren ’90 nog met een rooie vlag wapperde stond immers compleet voor lul.

Een nieuwe staat werd gesticht: Europa. En steeds meer beslissingen werden op Europees niveau genomen, door bestuurders die waren benoemd door benoemde bestuurders die aan de nationale parlementen nog minder boodschap hadden dan aan de vertegenwoordigers in Brussel. De volksraadplegingen die deze trend afwezen maakten geen indruk op de heersende machthebbers.

Wie in 2014 een baan heeft weet niet zeker hoe lang hij die nog zal hebben en hoeveel hij zich nog kan veroorloven als hij z’n job verliest. Maar hij weet één ding wél: hij zal te maken krijgen met een reorganisatie, of twee, of drie… en de ene interim-manager, geschoold en waarschijnlijk heimelijk betaald door een-of- ander consultancy bureau, zal plaatsmaken voor de ander. En voordat die met een exorbitante bonus het veld ruimt, zal ‘ie  zo’n puinhoop achterlaten, dat de komst van de volgende reorganisatie onontkoombaar is.

Wie bij verkiezingen eens goed wil afrekeningen met dit systeem kan kiezen tussen de consultancy bureaus van D’66, GL, PvdA, CU, CDA of VVD, of hij kan kiezen voor een paranoïde narcist die wordt gefinancierd door een doorgedraaide Republikeinse geldschieter. Blijft over de SP, waar moreel gezien niets mis mee is, maar die economisch helaas geen werkbaar alternatief heeft.

In een dergelijk klimaat kunnen onze wereldleiders verontwaardigd reageren op Poetin, maar de gewone man acht diens annexaties niet erger dan de voortdurende grensoverschrijdingen en schofferingen door onze eigen bestuurders.

Als wij de strijd met Poetin aan willen gaan, zullen we eerst orde op zaken moeten stellen in moreel- en ideologisch opzicht. Laten we eerst eens zorgen dat wij ‘beter’ zijn dan de Russen en dat we überhaupt recht van spreken hebben als we over ‘recht’ beginnen. Laten we weer eens wat democratischer worden! En wat betreft de nieuwe Koude Oorlog… Als de meerderheid van de Krim kiest voor aansluiting bij Rusland, waar staan we dan met onze verheven democratische waarden als we dat wensen te negeren?

Het Westen, en in het bijzonder de EU, staat moreel en ideologisch zeer zwak als het democratische legitimiteit simpelweg niet nodig acht. Maar met wapens alleen gaan we dit soort conflicten niet winnen. Dat was de essentie van Kennedy’s gedachtengoed. Tevens was het de boodschap waarmee Obama in 2008 won, al ging het toen nog om de strijd tegen de fundamentalistische islam. Voor beide conflicten geldt echter hetzelfde: dat we de daad bij het woord moeten voegen. We zullen onze overwinning moreel moeten verdienen.