Hoezo is dat dan kunst?

Je hebt er best veel van, van die types die met volle overtuiging grote uitspraken doen over wat wel of geen kunst is.  Types die bijvoorbeeld dingen zeggen als: ‘‘als er dieren in verwerkt zijn, dan is het geen kunst.’’

            Dan.

Nóg zo’n veel gehoord zinnetje: ‘‘Ik vind dit geen kunst.’’  Alsof u iets te vinden heeft! Laat mij dit misverstand voor eens en altijd uit de wereld helpen. Er is maar één persoon die bepaalt of iets kunst is, en dat is de kunstenaar zélf. Ongeacht wat uw mening hierover is.

Omdat ik u nu met uw ogen zie rollen en in opstand komen tegen hetgeen ik hier zojuist schreef, zal ik het uitleggen. Een lesje ‘wat is kunst’ voor dummies.

Niets zo ongrijpbaar als de kunst. Hoe bepaal je wat kunst is? Hoe herken je een kunstwerk? Wat is haar impact?

Vragen waar geen eenduidig antwoord op te geven is, behalve dat het altijd begint met de context. Kunst bestaat slechts binnen haar eigen context. Zat de verf nog in de tube die naast het doek lag, dan was het nog geen schilderij en daarmee in de meeste gevallen nog geen kunstwerk.  Echter, wanneer deze tube verf en het lege doek op een sokkel in een museum lagen of op een andere manier door een kunstenaar tot kunst waren bestempeld, dan had je van een ‘ready made’ kunstwerk kunnen spreken.

Dit is een simpel voorbeeld om uit te leggen hoe context te allen tijde het kunstwerk bepaalt. En wie bepaalt de context? Juist, dat is de kunstenaar. Kunst maken is dus het bepalen van context.

Nu een moeilijkere. Want als alles kunst kan zijn, hoe de kunst te herkennen?

In 2015 werd er op de grootste kunstbeurs in Amerika, Art Basel Miami, te midden van het publiek een vrouw neergestoken. Ondanks het bloed dat alle kanten op spatte deed in eerste instantie niemand iets. Waarom? Omdat de context, een kunstbeurs, ervoor zorgde dat mensen er vanuit gingen dat de steekpartij een kunstperformance was.

Ik ben zelf kunstenaar. En dat betekent dat ik deze steekpartij zelfs met terugwerkende kracht kan opeisen als mijn kunstwerk. Ik kan er foto’s van presenteren met mijn naam er onder. Ik kan het tentoonstellen en ik kan het verkopen. Het kunstwerk zou dan niet zozeer de steekpartij zelf zijn als wel het opeisen van de steekpartij als kunstwerk. Zo simpel, en zo ingewikkeld is het tegelijkertijd.

Om het nog complexer te maken is er nog de vrijheid om jezelf vanaf nu kunstenaar te noemen. Iedereen dit dit leest kan dat doen en daarmee ís het ook zo.

Als een kunstenaar de context bepaalt, de context het kunstwerk maakt en iedereen een kunstenaar kan zijn, dan kan alles vanaf nu een kunstwerk zijn.

Gelukkig mogen we altijd blijven stellen dat een kunstwerk een slecht kunstwerk is.

Dus als u graag uw ongezouten mening wil geven over iets waarvan een kunstenaar heeft gesteld dat het zijn of haar kunstwerk is, dan is daar de mogelijkheid om dat ongestraft te doen door simpelweg te stellen dat u het een slecht of oninteressant kunstwerk vindt met daarbij uw motivatie waaróm u het slecht of oninteressant vindt. Lukt dat niet, dat motiveren? Zeg dan gewoon dat u het kunstwerk niet begrijpt. Daar is niets mis mee. Ik begrijp de meeste kunst ook niet en de kunst die ik wel begrijp, vind ik vaak beroerd.

Maar waarom moet het zo ingewikkeld? Kunnen we niet gewoon met elkaar afspreken dat een kunstwerk of in een lijst aan de muur hangt of op een sokkel onder een vitrine staat?

Nee, dat kan niet. Simpelweg omdat de kunst bij uitstek de context is waarin geen regels gelden. Daarom is het ook onmogelijk te stellen dat kunst met dieren nooit kunst kan zijn.

En wanneer je hier toch regels gaat opleggen omdat je dat per se wil, dan wordt er binnen de kortste keren een nieuw woord bedacht voor dat wat kunst was, buiten de afgesproken kaders.

Niet voor niets kiezen steeds meer kunstenaars er steeds vaker voor om hun werk buiten die van de reguliere kunst-context te presenteren. In genoemd voorbeeld op de kunstbeurs in Miami werd iets wat zeker niet was bedoeld als kunstwerk, voor kunst aangezien. Hierdoor werd het door omstanders, zoals menig kunstwerk met grote en vaak heftige boodschappen met een lach voorbij gelopen in een zelfde setting. Waarom? Door de omgeving: Wanneer mensen verwachten dat ze ergens mee ‘geconfronteerd’ gaan worden kan iets makkelijk worden afgedaan als ‘ach, het is maar kunst’ en daar gá je dan als kunstenaar met je heftige beelden en je mooie geëngageerde werk. En daar lig je dan, als gewone bezoeker dood te bloeden.

Tabo Goudswaard was in 2015 en 2016 intendant van het tijdelijke fonds ‘the art of impact’. Hiervoor selecteerde hij twee jaar lang kunstprojecten met een maatschappelijke of politieke impact. Het is niet vreemd dat de geselecteerde kunstprojecten zelden gepresenteerd worden op plaatsen waar je normaal gesproken naartoe gaat om eens ondergedompeld te worden in een warm kunstbadje. De verwachting zelf, van wat aangetroffen zou kunnen worden in dat kunstbadje maakt namelijk in veel gevallen dat er weinig overblijft van wat er aan potentiële (mentale) impact behaald had kunnen worden. Haal je de kunst echter uit de context van waar je haar verwacht, dan heeft de kunst, meer dan in bijvoorbeeld een museum, de mogelijkheid je daadwerkelijk anders naar de wereld te laten kijken. Inderdaad, dan heeft de kunst de potentie om grote veranderingen teweeg te brengen, zonder dat u in de gaten had dat het een kunstwerk was wat u daartoe had aangezet.

Mensen vragen me wel eens over mijn werk, ‘Hoezo is dat dan kunst?’

Ik antwoord dan dat het de context is die de kunst bepaalt. Dat ik de kunstenaar ben en dat ik dus die context bepaal. En dat de juiste vraagstelling moet zijn: gebeurt hier iets wat interessant is? En mijn antwoord daarop is dan: “Ja.”

Was dit een heldere uitleg? Of stuitert u nu van frustratie over hetgeen ik zojuist schreef?  Hoe dan ook: om dit alles te verhelderen heb ik een tentoonstelling samengesteld met de titel ‘How on earth should this be art?!’ bij tentoonstellingsruimte Concordia in Enschede. 8 kunstenaars (waaronder ik) tonen kunst die niet per definitie als kunst te herkennen is. Ingewikkeld? Nee hoor.

Interessant? absoluut!  Leuk of vermakelijk? Dat mag u lekker zelf bepalen!