Hoger onderwijs dient voor een stevig fundament te zorgen

Ze hebben het verstopt in een passage over het mbo, die listige onderhandelaars, maar dat doet aan de betekenis niets af. “ Daarnaast wordt de macrodoelmatigheid van bestaande opleidingen in het hoger onderwijs getoetst. Er komen instrumenten om in te grijpen bij opleidingen die studenten onvoldoende voorbereiden op de arbeidsmarkt ”. Rutte III heeft blijkbaar weinig op met studies die niet onmiddellijk tot een duidelijk te definiëren loopbaanpad leiden. Medicijnen, je wordt dokter, check. Civiele Techniek, je wordt ingenieur bij de wegenbouw, check. Filosofie, huh? Dat kan wel een beetje minder. Dit land zit niet op filosofen te wachten maar op doeners.

Twintig jaar geleden moest ik voor mijn werk op Taiwan wezen. Ja, ik had een bijzonder leuke baan en daar was mijn vooropleiding in het geheel niet op toegesneden. Dat wil zeggen: ze hadden me een aantal methoden geleerd om gegevens op hun waarde te toetsen, een bepaalde manier van kijken zeg maar en daar had ik dagelijks plezier van maar als je me nou vroeg: “Ben je tijdens je opleiding wel voldoende voorbereid op de arbeidsmarkt?”, dan kon ik daar alleen maar volmondig “nee” op antwoorden.

Ik ging een interview maken met de rector magnificus van een universiteit. Nu waren het de de paarse jaren negentig. Het was hosanna voor de bedrijfsmatige aanpak. Het was management voor en management na.  Als studentenclubs zich bij je presenteerden, dan zeiden ze dat ze de managers van morgen waren. Ik vroeg aan die rector: “Wat voor contacten hebt U met het bedrijfsleven? En hoe zorgt U ervoor dat de curricula maatschappelijk relevant blijven?”

“Mijnheer”, zei de rector, “Het is hier een universiteit”. Hij liet dat even indalen. Daarna legde hij uit dat zijn instelling heel weinig met het bedrijfsleven te maken had. De universiteit bood door het geven van wetenschappelijk onderwijs in combinatie met onderzoek verdieping. De afgestudeerden hadden een brede ondergrond in een bepaalde wetenschap. En als het bedrijfsleven daar aanvullingen op wenste, dan moest het die cursussen maar zelf organiseren.

In 1995 was Taiwan al een uiterst welvarend en ontwikkeld land, dat heel erg dreef op de ondernemingszin van de inwoners. De economie werd gedragen door kleine bedrijven met vijftig tot tweehonderd man personeel. De gemiddelde levensduur van zo’n bedrijf was een jaar of vijf. Niet omdat men dan ten onder ging maar omdat de eigenaren andere lucratievere werkterreinen hadden ontdekt. Scholing, bijscholing en herscholing waren dan ook essentieel voor behoud en uitbouwen van de welvaart. Daarvoor bestonden uitgebreide netwerken die snel en adequaat konden reageren op soms heel specifieke behoeftes aan training. Ik zag de toekomst aan het werk en ik kreeg de indruk dat je in die toekomst niet op een enkele studie of vakkennis op een enkel gebied zou kunnen overleven. In de nieuwe door ICT gestuurde economie, waarvan de eerste contouren zichtbaar waren, moest je van de ene functie naar de andere kunnen overspringen en van de ene professie naar de andere want (vak)kennis verouderde sneller dan ooit.

Dáárom bekreunde de rector van die universiteit zich niet om de directe behoeftes van het bedrijfsleven. Hij zette met zijn wetenschappelijke opleidingen een ondergrond neer waarop later honderd bloemen konden bloeien. Zonder zo’n ondergrond ben je namelijk niet in staat om het kaf van het koren te scheiden in de krankzinnige hoeveelheden informatie die op je af komen. Je mist het inzicht en het kritisch vermogen om je snel de juiste know how en de juiste achtergronden eigen te maken.

Een universiteit kan wel proberen om zijn opleidingen toe te snijden op de eisen van het bedrijfsleven maar het duurt een jaar of vier vijf voor de eerste afgestudeerden op de markt komen. Vaak genoeg zijn de omstandigheden dan drastisch veranderd. Iedereen herinnert zich nog de voorspellingen van de grote vraag naar werkkrachten in de zorg waarna het vanwege de crisis ontslagen ging regenen.

Als het om herscholing en om het inslaan van nieuwe wegen gaat, dan zijn de Nederlandse maatschappij en en het Nederlandse bedrijfsleven een stuk stroever dan dat van Taiwan. Op dat verre eiland beseffen ze namelijk dat je een stabiele ondergrond nodig hebt om flexibel te zijn op de arbeidsmarkt en in staat om dat soort vaardigheden te bieden waar bedrijven om vragen. Daarvoor zijn herscholingsnetwerken nodig die onmiddellijk kunnen reageren op een vraag naar specifieke training. Zulk onderwijs kunnen bedrijven en hun brancheverenigingen het beste zelf organiseren en in eerste instantie ook bekostigen want het is een investering die dubbel en dwars wordt terugverdiend. Al vallen overheidssubsidies wel te overwegen omdat de maatschappij als geheel er ook van profiteert.

Het hoger onderwijs hoort voor de stabiele ondergrond te zorgen. Daarom is het van belang ze te toetsen op kwaliteit en niet op de mate van aansluiting bij de arbeidsmarkt. Daarvoor zijn de eisen van die arbeidsmarkt namelijk veel te beweeglijk, veel te wisselend.

Ik zou trouwens de academici niet de kost willen geven die tot hun genoegen ver buiten hun studiegebied werkzaam zijn en uitstekend functioneren vanwege de kijk op de wereld die hun studie ze heeft bijgebracht.

En dan laat ik maar achterwege de afbraak door kortzichtige onderwijsmanagers van nutteloos geachte studierichtingen, zoals niet westerse talen en culturen. Daardoor is veel kennis verloren gegaan over de achtergronden van de volkeren waar we nu onze zakenlieden of de luchtmobiele brigade op afsturen. Al dat gehak op zogenaamde hobbystudies leidt er alleen maar toe dat ons land zich oogkleppen opzet maar dat is een ander verhaal. Het wordt nu tijd dat we eindelijk eens tot het besef komen dat een land als Taiwan zich al meer dan een kwart eeuw terug eigen maakte.