Honing voor de hersenen

Als hij tegen je zegt dat ‘jouw zoete glimlach’ hem altijd bij blijft, bereikt Don Juan veel meer dan wanneer hij zou zeggen dat ‘jouw vriendelijke glimlach’ hem altijd bij blijft.

Wat doet deze hartenbreker namelijk? Hij gebruikt een metafoor en waagt zich niet aan een letterlijke beschrijving. Je glimlacht immers vriendelijk. Dat is voor iedereen min of meer verifieerbaar. Maar wie het woord zoet gebruikt is een dichter en gebruikt een metafoor. Metaforen zetten de verbeelding aan het werk en mensen zijn nu eenmaal wezens met een enorme verbeelding. Het allerinteressantste van het onderzoek dat me inspireerde tot het schrijven van dit stukje is dat metaforen die met smaak te maken hebben de krachtigste activiteit hebben in de amygdala (waar emoties worden verwerkt). Veel meer hersendelen worden dan actief en samen zorgen ze voor meer dan de werkelijkheid.

Voor het onderzoek werden 37 zinnen ontwikkeld waarin gebruikelijke metaforen verwerkt waren en de onderzoekers maakten daarnaast 37 corresponderende zinnen waarin de metafoor vervangen was door iets dat de boodschap letterlijk overbracht. De onderzoekers registreerden de hersenactiviteit terwijl mensen eerst de ene zin en later de andere zin lazen. Woorden als zoet en bitter hadden een krachtig emotioneel effect.

Pas op! Reclamemakers en politici hebben de neiging hier op slimme wijze mee om te gaan. Waar men in de wetenschap graag zo zuiver mogelijk formuleert, daar zal iemand die zeer overtuigend wil zijn voor zijn stemmers of kopers op slimme wijze een koppeling leggen tussen wat hij wil vertellen en emoties. Al in de 17de eeuw wist men dit min of meer. De filosoof Francis Bacon (1561-1626) waarschuwde reeds voor de idolen van de mens, de ingebakken veronderstellingen die we als waarheid zijn gaan aannemen. Zo onderscheidde hij naast andere soorten idolen ook de ‘idolen van de markt’ de woorden waarmee men de waarheid verdraait om mensen verleiden tot een aankoop die onnodig is.

In een communicatiesamenleving is enig inzicht in het doorzien van dit fenomeen levensreddend en geldbesparend. Als oplet herken je ze snel. Vijf minuten tv-reclame kijken en het geluid uitzetten zodat je de woorden niet hoeft te horen helpt al.  

Vertel onzin uit de Middeleeuwen maar spreek over eeuwenoude kennis en je wordt serieus genomen. En zeg niet ‘wat heb jij zwart haar’ want ze weet al dat haar haar zwart is, maar zeg dat haar haar naar zomerbloemen ruikt en je bent een stuk verder in wat je wenst te bereiken.

Als ik iets probeer uit te leggen over medische onderwerpen moet ik altijd erg op mijn woorden letten en zoeken naar woorden met letterlijke betekenissen en de metaforen terzijde schuiven, zeker als die met de zintuigen te maken hebben. Wie echter een liefdesgedicht schrijft doet er goed aan woorden als honing of zoet te gebruiken en het woord bitter te bewaren voor de zin ‘ach mijn bitter lot als ik jou nooit meer zie’.

Volg Ivan Wolffers ook op Twitter Ivan schrijft voor Joop elke dag een Gezond Weetje van de Dag:  klik hier voor een overzicht