Hoofddoekdebat in Turkije laait opnieuw op

Na de oprichting van de Turkse Republiek in 1923 werd het vrouwen verboden een hoofddoek te dragen in openbare gebouwen. De vrouwenbeweging en modernisten verwelkomden het besluit, maar conservatieve moslims zagen het als een inbreuk op hun religieuze vrijheden.

Signaal

Hoewel strijders voor vrouwenrechten de hoofddoek ook nu nog als aspect van vrouwenonderdrukking interpreteren, vond ik het einde van het verbod een goede zaak. Het is niet aan regeringen om te bepalen wat iemand, om wat voor reden dan ook, wel of niet op het hoofd draagt. Bovendien was het krom dat islamitische vrouwen in Turkije geen hoofddoek mochten dragen in openbare gebouwen, terwijl dat in Nederland bijvoorbeeld (vrijwel) overal was toegestaan.

De vergelijking tussen beide landen gaat niet helemaal op, want de essentie van de  hoofddoek in Nederland verschilt van die in Turkije. Wanneer ik in Nederland een alledaags contact heb met een bankbediende of supermarktcaissières die het haar bedekt heeft, merk ik geen verschil met vrouwen zonder textiel op het hoofd. In Turkije ligt dat anders. Daar is de hoofddoek vaker een signaal, over een beperking in de sociale omgang. Dat wil zeggen, tussen de vrouw en voor haar vreemde mannen.

Supermarkt

Turkije kent twee soorten supermarkten. Die waar wel en die waar geen alcohol wordt verkocht. In een supermarkt waar alcohol in de schappen staat zul je geen vrouw met hoofddoek achter de kassa zien. In de alcoholvrije supermarkten wel.

Bij het afrekenen tekent zich het verschil af. In supermarkten die drank verkopen begroeten de caissières iedereen, dus ook mannen, met een vriendelijk ‘hos geldiniz’ (welkom). In de halal-supermarkten trachten kassameisjes met hoofddoek contact met mannen zoveel mogelijk te beperken. Ik maakte al eens mee dat een caissière haar rug naar me toe gekeerd probeerde te houden terwijl ze me het kassabonnetje aan me gaf. Even was ik bang dat het arme kind haar schouder uit de kom zou draaien.

Een paar maanden geleden zei vicepremier Bülent Arinc dat een goed islamitisch meisjes schuchter de blik afwendt in het bijzijn van een vreemde man. Islamisten als Arinc zien graag een muur tussen de ene en de andere helft van de mensheid. Segregatie tussen geslachten is voor hen zelfs belangrijker dan een efficiënt beleid om het in Turkije sterk toegenomen geweld tegen vrouwen een halt toe te roepen. Vrijheid voor religie, kwestie van prioriteit.

Nieuwe wet

Eerder was individuele vrijheid het argument van de AKP bij de liberalisering van de hoofddoek, maar dit ligt toch anders. Ik kan me voorstellen dat een twintigjarige studente met diepe religieuze gevoelens in een gewetensconflict belandt wanneer ze geen hoofddoek in het openbaar mag dragen. Maar valt dat vol te houden over tienjarige meisjes?

Ouders

De nieuwe wet geeft geen vrijheid aan meisjes, maar aan ouders; vrijheid om dochters te dwingen waar dan ook een hoofddoek te dragen. Dat leidt tot de vraag of ouders hun kinderen een geloof op mogen leggen. Een geloofssysteem kan immers verstrekkende gevolgen hebben voor het verdere leven. Een conservatieve moslim zal daar tegenover stellen dat het even grote gevolgen kan hebben wanneer ouders alcohol drinken in aanwezigheid van hun kinderen. Een lastige discussie.

De seculiere Turken twijfelden niet. Zij reageerden als door een wesp gestoken over de ‘vrijheid’ om tienjarige meisjes een hoofddoek op school te laten dragen. Zoals Kemal Kilicdaroglu, de leider van de oppositievoerende Republikeinse Volkspartij (CHP). Eerder dit jaar had hij geen bezwaar tegen volksvertegenwoordigsters met een hoofddoek, maar dit gaat te ver voor hem. De landelijke orde van advocaten (TBB) sloot bij Kilicdaroglu aan en diende een klacht in bij de Staatsraad over de nieuwe wet.

Sezen Aksu

De beroemde zangeres Sezen Aksu mengde zich eveneens in het debat. Tijdens een optreden zei ze fanatiek: “Houd jullie lusten in bedwang in plaats van ons haar te bedekken, stelletje gekken.”

Later verklaarde Aksu: “Ik keur dat seksistische gedoe af, waarbij een schoolmeisje een vrouw wordt door haar een hoofddoek te laten dragen.” Geen onredelijk standpunt, gezien het grote aantal minderjarige meisjes dat in Turkije tot een huwelijk wordt gedwongen. De regeringsgezinde kranten oordeelden anders. Daar werd Aksu het doelwit van een lastercampagne.

De hoofddoek zal Turkije nog wel even bezighouden. Heel goed mogelijk dat de AKP er geleidelijk aan nog meer wetten over gaat introduceren. De salamistrategie is die partij niet vreemd bij de islamisering van de Turkse samenleving.

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.