Speciaal Amerikaans gezant biedt hoop voor Donbas-conflict

Amerika’s kersverse “Speciale Vertegenwoordiger voor Oekraïne-onderhandelingen” Kurt Volker bezocht onlangs het oorlogsgebied in Oost-Oekraïne. Daar deed hij enkele opmerkelijke uitspraken. Volgens hem is het het conflict niet “bevroren, maar een hete oorlog” en is Amerika’s belangrijkste taak het “herstellen van Oekraïne’s integriteit en soevereiniteit.”

Dat is een heel ander geluid dan te horen viel tijdens president Obama’s bewind. Die nam het woord oorlog niet in de mond, onthield Oekraïne effectieve militaire steun en liet de oplossing van het conflict over aan de strijdende partijen, aangevuld met Duitsland en Frankrijk.

Dat dit niet kon werken maakt het zogenaamde Minsk-II-akkoord van februari 2015 duidelijk. Onder druk van een zwaar Russisch militair offensief in Oost-Oekraïne moest Oekraïnes president Poroshenko uiteindelijk instemmen met dit door Duitsland, Frankrijk en Rusland mede-ondertekende document. Dat is een onsamenhangende kluwen van verplichtingen voor de strijdende partijen die slechts in het voordeel van Rusland kon werken. De huidige situatie op de grond in Donbas bevestigt dit. Er geen sprake van een wapenstilstand, er wordt dagelijks gevochten, regelmatig sneuvelen nog Oekraïense militairen (meer dan 3600 sinds april 2014, 9 alleen al deze maand), er bevinden zich nog steeds grote aantallen Russische militairen op Oekraïens grondgebied, de door Rusland gesteunde ‘rebellen’ blijven gebruik maken van door Rusland geleverd hoogwaardig militair materieel, Oekraïne heeft nog altijd de controle niet terug over 450 kilometer van zijn grens met Rusland en een zelfbenoemde kliek avonturiers blijft ondemocratisch de zogenaamde ‘republiekjes’ Donetsk en Lugansk besturen.

Volkers benoeming is positief omdat zo duidelijk wordt dat de VS zich eindelijk actief met het conflict gaan bezighouden. Ook is er de persoon van Volker zelf, een beroepsdiplomaat met jarenlange ervaring aangaande NAVO en Europa die onder President Bush jr. ambassadeur bij de NAVO was. Zowel in Washington als Moskou ziet men de hem als een Rusland-’havik’ die ook in diplomatie gelooft. Amerikaanse internationale betrekkingen deskundigen kennen hem als een ervaren, harde diplomaat die weet hoe je principes en pragmatisme kunt vertalen in effectief beleid. Hij geniet respect bij zowel Republikeinen als Democraten.

Eerdere uitspraken van Volker geven een inzicht in zijn kijk op Rusland:

Volker pakt zijn opdracht voortvarend aan. Na zijn bezoek aan Oost-Oekraïne reisde hij naar Kiev, daarna overlegde hij in Parijs met Franse en Duitse vertegenwoordigers, om zijn reis af te sluiten in Brussel voor gesprekken met EU en NAVO.

Oekraïne is begrijpelijk ingenomen met deze koerswijziging in Amerika’s Oekraïne-politiek. Ook Frankrijk en Duitsland zullen de nieuwe Amerikaanse betrokkenheid verwelkomen. Sinds Minsk II slaagden zij er niet in om de patstelling die het akkoord belichaamde te doorbreken. Elk vervolgoverleg tussen de vier Minsk-partijen deed in feite niet meer dan herhalen wat er in het oorspronkelijke Minsk-II document staat. Bondskanselier Merkel zou bij President Trump hebben aangedrongen op de benoeming van een speciale gezant.

Voor Oekraïne en West-Europa is het van belang dat Volkers betrokkenheid zal leiden tot een terugtrekking van de Russische troepen en ‘vrijwilligers’, als ook van het Russisch wapenarsenaal en het teruggeven aan Oekraïne van de controle over zijn buitengrens. Daarna kan worden begonnen met bestuurlijke decentralisatie voor de regio. De eerste ervaringen met decentralisatie in andere Oekraïense regio’s zijn positief. Er is geen reden waarom dat in Donbas anders zou moeten zijn.

Niemand lijkt beter toegerust voor zo’n ontwarren van de Minsk-II kluwen dan Volker. De zwaarte en complexiteit van zijn opgave maken echter dat zijn slagen niet gegarandeerd is.