Huis voor de Klokkenluiders is bewust gebouwd op drijfzand

Het plotselinge vertrek van de bestuursvoorzitter Paul Loven van het Huis voor de Klokkenluiders toont aan op welk drijfzand het Huis moest worden gebouwd. Een veel te hoog gegrepen ambitieniveau van het Huis dat haaks stond op de inhoud van het fors uitgeklede compromis wetsvoorstel dat uiteindelijk in 2016 werd aangenomen. De beschamend kleine begroting (3 miljoen) welke door de overheid aan dit nieuwe bestuursorgaan werd toegewezen maakte er geen geheim van dat de overheid absoluut niet voornemens was om voortvarend de bestrijding van ernstige misstanden en machtsmisbruik ter hand te willen nemen. Vooraf waren de huidige problemen dus gewoon te verwachten geweest.

Misvatting dat het Huis individuele klokkenluiders effectief kan beschermen Klokkenluiders ervaren allemaal hetzelfde patroon van tegenwerking als misstanden worden aangekaart. En tegen dat patroon van tegenwerking helpt ook een Huis voor de Klokkenluiders niet. Die tegenwerking vindt plaats voordat überhaupt het Huis ingeschakeld kan worden. Zoals het direct juridiseren van de melding door de werkgever waardoor de klokkenluider niet alleen opgezadeld wordt met hoge juridische kosten maar ook als leek misstanden moet aantonen en onderbouwen tegenover een onderzoekscommissie waarvan de meerderheid van de leden in een gezagsverhouding staan tot die werkgever en er financieel afhankelijk van zijn. Van een volstrekt onafhankelijke interne onderzoekscommissie is dan ook bij veel organisaties nimmer sprake. Zo kent de HBO-onderwijs-klokkenluiderregeling bijvoorbeeld de bepaling dat de werkgever bij een onderzoek altijd het laatste woord heeft en kan die werkgever ongemotiveerd het advies van de onderzoekscommissie gewoon naast zich neer leggen. Een ideale juridische structuur die werkgevers beschermt om misstanden in doofpotten te kunnen houden.

Ook niet-integere werkgevers worden door ontslagrecht beschermd Het arbeidsrecht geeft iedere werkgever alle instrumenten om snel van een kritische werknemer af te kunnen komen als het spel juridisch slim gespeeld wordt. Des te meer de klokkenluider zich openlijk verzet tegen de georganiseerde tegenwerking, des te gemakkelijker het ontslagdossier gevuld kan worden met bewijzen om een ontslag op grond van verstoorde arbeidsverhoudingen te kunnen realiseren. Ook al twijfelt niemand binnen de organisatie en daarbuiten aan het bestaan van de gemelde misstand en het gelijk van de klokkenluider. De aanwezige gezagsverhouding tussen een werkgever en een werknemer beschermt namelijk in Nederland ook niet-integere werkgevers.

Huis voor de Klokkenluiders is tandeloze tijger Het politieke drijfzand waarop het Huis gebouwd is moest van de afdeling Onderzoek van het Huis wel een tandeloze tijger maken. En dat is goed gelukt. De uiterst beperkte financiële middelen in de begroting van het Huis laten dat ook goed zien. Genoeg geld en personele capaciteit om politici naar buiten toe te laten ventileren dat er eindelijk een bescherming van klokkenluiders was gerealiseerd en te weinig personele capaciteit, bevoegdheden en middelen om een echt effectieve bescherming aan klokkenluiders te kunnen bieden. Klokkenluiders kunnen dan ook beter misstanden als een ex werknemer aan de kaak stellen. Dan is er geen gezagsverhouding meer en zijn klokkenluider en ex-werkgever gelijkwaardige partijen.

Sterke en integere bestuurders en toezichthouders maken het Huis overbodig Alleen transparante, integere en sterke bestuurders die op hun beurt weer gecontroleerd kunnen worden door soortgelijke toezichthouders kunnen misstanden voorkomen en het aantal klokkenluiders in de toekomst aanzienlijk beperken. Gericht gestuurd moet worden op het zelfregulerend vermogen van organisaties waarbij vriendjespolitiek bij benoemingen ondergeschikt worden gemaakt aan feitelijke competenties. En integriteit van de topleiding en haar toezichthouder het belangrijkste selectiecriterium is.

Aansprakelijkheid falende bestuurders en toezichthouders beter benutten Aanvullende klokkenluiderbeschermende regelingen op het gebied van het arbeidsrecht in combinatie met een beter handhavingsbeleid van externe toezichthouders zijn een betere oplossing van de thans gesignaleerde problemen dan het opnieuw in de steigers zetten van het huidige Huis. Als daarnaast door externe toezichthouders zoals bijvoorbeeld inspecties organisaties beter gecontroleerd gaan worden op tekortschietende bestuurders en falend intern toezicht dan biedt dat onder de huidige wet en regelgeving van aansprakelijkheid een veel betere bescherming tegen misstanden en machtsmisbruik.

Het Huis voor de Klokkenluiders zal gezien de parlementaire geschiedenis van de totstandkoming van de wet om politieke redenen altijd gebouwd moeten blijven op drijfzand. Een teleurstellende maar wel realistische vaststelling dat de politiek niet echt werk wil maken van alle ernstige misstanden en het machtsmisbruik welke het algemeen belang schaden. Een vaststelling waar helaas voor veel huidige en toekomstige klokkenluiders voorlopig niet veel aan te doen valt.