Ieder zijn angst

Angst is een politiek instrument. Soms worden mensen bang gemaakt om een bepaald onderwerp op de politieke agenda te krijgen, of om stemmen te winnen. Soms worden mensen juist in diskrediet gebracht door ze als bang neer te zetten. In veel discussies – van klimaatverandering tot ongelijkheid – krijgt vooral politiek links het verwijt te pessimistisch en angstig naar de wereld te kijken. Bij de discussie rond vluchtelingen zijn de rollen anders verdeeld. Maar waarom wordt de ene angst wel serieus genomen en de andere niet?

Als je je zorgen maakt over de (gevolgen van) discriminatie, groeiende economische ongelijkheid, beperkingen van de privacy van burgers of het probleem van klimaatverandering, dan moet je je al snel verdedigen tegen de beschuldiging van een angstig wereldbeeld. Je kunt met nog zo veel wetenschappelijk onderbouwde conclusies (en de bijbehorende kanttekeningen) komen, maar je blijft in de ogen van velen een zwartkijker. Zelfs als je het over een positieve boeg gooit, zoals Greenpeace  recent met het energiescenario voor 2050, beticht Martin Sommer je in de Volkskrant van een ‘antimoderne orgeltoon’. Afijn, het hoort erbij.

In de discussie rond vluchtelingen is vooral politiek rechts dat bang is: bang voor criminaliteit, kosten, overbevolking, cultuur. Kortom: bang voor vluchtelingen. Ineens is er geen noodzaak voor daadkracht, geen zakelijke of feitelijke discussie. Nee, we moeten de zorgen van ‘de mensen’ serieus nemen. Niet de zorgen van de vluchtelingen (toch ook mensen), maar de zorgen van de tegenstanders. Natuurlijk heeft iedereen recht op zijn eigen zorgen. Maar mij lijken de zorgen van vluchtelingen om lijf en leven toch wat zwaarder te wegen dan de zorgen van de Nederlandse belastingbetaler om wat extra kosten voor noodopvang. 

Bovendien zou je angst ook kunnen omzetten in de meestal zo geliefde aanpakmentaliteit. Merkel heeft het geprobeerd met haar “Wir schaffen das”, maar inmiddels moet ze al haar politiek kapitaal inzetten om haar hoofd boven water te houden. In Nederland proberen we weer het probleem buiten onze grenzen te houden. Na de korte periode van vluchtelingen welkom heten, is de sfeer omgeslagen in een van migratie tegenhouden en ontmoedigen. Naast de naïviteit van een dergelijke aanpak, lijkt het me vooral ook geen voorbeeld van een proactieve, toekomstgerichte, optimistische visie. Als (rechtse en linkse) Nederlanders kiezen voor nog meer grensbewaking, uitzetting en geslotenheid, dan moet dit gevolgen hebben voor het nationale zelfbeeld. Is dit een land waar uitdagingen, uit angst, worden tegengehouden en op anderen worden afgeschoven? 

In Keulen is zondag de kandidaat-burgemeester Henriette Reker neergestoken vanwege haar vluchtelingenpolitiek. Een duidelijke aanval op de vrijheid van meningsuiting lijkt mij. Toch heb ik nog weinig twitteraars #ichbinHenriette zien roepen. In Zwitserland kunnen we vandaag een duidelijke verschuiving naar het rechtse spectrum verwachten, gevoed door een politieke campagne die vooral angst instrumentaliseert. Er lijkt een situatie te ontstaan waarin het pleiten voor een positieve, optimistische, humane politiek steeds risicovoller wordt. En weet je wat? Daar ben ik bang voor.

cc-beeld: Roel Wijnants