'Ik wil ons Rusland terug'

Oud Rusland-correspondent Peter d’Hamecourt buigt zich over de toekomst van zijn zo geliefde Rusland. ‘De illusie van het paradijs ben ik kwijt sinds de moord op Boris Nemtsov.’

‘Russen leven niet, maar ze bestaan.’ Vader Andrej, de priester van mijn provinciestadje 120 kilometer ten zuidwesten van Moskou kijkt me aan en schudt het hoofd. ‘We zijn teruggeworpen in de geschiedenis. Waarom konden de tsaren het systeem van het lijfeigenschap hier veel langer handhaven, namelijk tot 1861, dan de rest van Europa? Waarom slaagden de Sovjet-leiders er in straffeloos het slavenbestaan te herintroduceren na de communistische staatsgreep van 1917? Waarom lopen tientallen miljoenen Russen nu opnieuw slaafs achter een systeem aan dat hen monddood heeft gemaakt? Om met Nikolaj Gogol te spreken: ‘omdat Russen dode zielen zijn en geen levende zielen.’

In elke Rus schuilt een filosoof en Vader Andrej is een echte Rus. Hij vertegenwoordigt het Rusland waarvan ik ben gaan houden de afgelopen vijfentwintig jaar. Het zijn ook deze mensen waaruit je iedere keer de hoop put dat het land de ketens van de geschiedenis nu eindelijk een keer van zich afschudt en de weg inslaat naar de toekomst.

Innerlijke vrijheid Vader Andrej en ik hebben het gevoel dat we het Rusland dat we lief hebben, hebben verloren. Met de moord op oppositieleider Boris Nemtsov op vrijdag 27 februari 2015 in het zicht van het Kremlin stierf niet alleen een Russische politicus, maar een Rus die van hetzelfde Rusland hield als wij. Je komt mensen als Nemtsov door de hele geschiedenis heen tegen. Een man met een brandende, sterke innerlijke vrijheid en een oerdrang het Russische volk los te rukken uit zijn slavenbestaan en mee te sleuren naar de toekomst. Alleen de dood kan een dergelijke Rus stoppen. En zover is het nu gekomen.

Nemtsov is verslagen door de geschiedenis, zoals zovelen voor hem.

In mijn provinciestadje heb ik van Rusland leren houden. Alle ongemakken van het Russische leven daar gelaten, proef je hier de sfeer van het echte Rusland. Neem de bossen. Als je nog nooit in een Russisch bos bent geweest, heb je eigenlijk nog nooit een bos gevoeld. Op het lieflijk glooiende heuvellandschap wanen de bewoners zich in een paradijs. De ongerepte, soms maagdelijke, natuur laat zich alleen met de pen van de grote schrijver Ivan Boenin beschrijven. Hier kun je met de illusie leven dat alles op een dag goed zal komen met Rusland. Boenin was de eerste Russische schrijver die in 1933 de Nobelprijs voor literatuur kreeg. Is het typerend dat hij zijn mooiste werk over zijn geboorteland als balling in Frankrijk schreef – waar hij ook overleed?

De illusie van het paradijs ben ik kwijt sinds die druilerige vrijdagavond eind februari. De moord op Nemtsov betekende de trieste afsluiting van een proces dat niet anders dan zo kon eindigen. Sinds president Vladimir Poetin terugkeerde aan de macht in 2012 heb ik het Rusland van mijn dromen langzaam door mijn vingers zien glippen.

Bizarre onzin Uit alle hoeken klonk plots de stem van de haat. Opruiende taal op de televisiezenders, gehanteerd door mensen die tot voor kort tot de politieke onderwereld behoorden en plotseling in de politieke bovenwereld verschenen en hun bizarre onzin mochten verkopen in prominente programma’s en zelfs het nieuws gingen domineren. Politieke dwaallichten met messiaanse boodschappen over een Rusland dat eens zal heersen over het grondgebied tussen Lissabon en Vladivostok.

Ik kwam plots ook niet meer uit Nederland, dat landje waarover altijd met respect en liefde werd gesproken. Ik vertegenwoordigde ineens ‘het gedegenereerde Europa’ of behoorde tot de ‘vazallen van Washington’. De Krim werd ingelijfd onder een lawine van leugens. De geschiedenis moest de stap rechtvaardigen. Alweer die verrekte geschiedenis die Ruslands weg naar de toekomst almaar blokkeert. Daarna kwam Novorossija aan de beurt. Gewapende Russische mannen, die er niets te zoeken hadden, zetten de boel op stelten in het oosten van Oekraïne omdat Catherina de Grote er ooit de koloniale macht uitoefende.

Zelfs de schokkende ramp met de MH17 maant niet tot bezinning. Integendeel – de haatmachine wordt gevoed met de meest walgelijke complottheorieën. Vijfduizend doden, duizenden gewonden en honderdduizenden vluchtelingen is de prijs die al is betaald voor… Ja, voor wat? Voor perspectiefloos nationalisme. Op alle televisiezenders die onder controle staan van het Kremlin schelden politieke randfiguren mij elke avond uit voor ‘homofiele dan wel lesbische gedegenereerde eurofascist’. Behalve tegen ‘fascisten’ moet Rusland zich ook te weer stellen tegen liberalen. Eén van de laatste onnavolgbare scheldwoorden die ik naar mijn hoofd geslingerd krijg is ‘liberale fascist’.

Patriottisch geschreeuw Het is oorlog in woord en beeld, al drie jaar lang. Al het onrecht dat Rusland aangedaan wordt door een vijandige buitenwereld wordt uitvergroot. In de Oekraïense stad Odessa kwamen in mei vorig jaar meer dan veertig mensen om het leven bij rellen tussen Oekraïners en aanhangers van een pro-Ruslandbeweging. Sommigen vinden de dood in de vlammen van het gebouw van de vakbonden. Wekenlang zenden de belangrijkste televisiekanalen een clip uit met veel vlammen, bloed en lijken onder de headline ‘Odessa, de Russische Holocaust’.

Ik probeer manhaftig míjn Rusland terug te vinden tussen al dit opgefokte patriottische geschreeuw. Op feestjes en etentjes met vrienden kan ik er niet over praten, omdat de gastvrouw of -heer ruzie vreest als het onderwerp ‘oorlog’ ter sprake komt. Mijn vrouw belt de zaterdag na de moord op Nemtsov met een aantal vriendinnen. Ze wil op zondag graag met een paar mensen op naar de rouwmars om Nemtsov te herdenken. Ze wil ook laten weten dat we niet willen dat het Rusland waarvan we houden van ons wordt afgepakt. De meeste vriendinnen hadden het nieuws over de moord nog niet vernomen en willen het liever niet weten. Het is illustratief voor de sfeer in het land. Talloze Russen hebben zich afgekeerd van de dagelijkse werkelijkheid en hebben gekozen voor het isolement in eigen land in de hoop dat de ‘bloedige waanzin’ vanzelf overwaait. Het zijn de woorden van schrijver Boenin, die ze gebruikte om de geschiedenis van zijn land te typeren.

Dromen Ruim vijftigduizend mensen gaan spontaan de straat op om te rouwen om de dood van Nemtsov. Dit zijn mijn Russen, mensen die willen dat Rusland een toekomst heeft en zich niet vastkluistert aan zijn geschiedenis. Velen dragen een bordje met de simpele tekst ‘Propaganda=moord’. Het slachtoffer is niet alleen Nemtsov, zeggen zij, maar propaganda is moord op het Rusland dat zij lief hebben. Zij dromen van een land waarin Russen wonen die leven en niet alleen maar bestaan. Een land waar levende zielen de weg naar de toekomst inslaan. Dat Rusland ben ik kwijt en ik bid en ik brand een kaarsje bij de icoon van de heilige Nikolaj in de kerk van Vader Andrej dat hij ons dat Rusland teruggeeft. Het zal niet het eerste wonder zijn dat de heilige Nikolaj verricht.

Peter d’Hamecourt is een van de sprekers op de VARAgids Ruslandavond, 22 april in De Balie in Amsterdam, samen met Jelle Brandt Corstius en Wierd Duk. Kaarten voor de avond bestelt u hier.

Het boek ‘Rusland in oorlog 2’ van Peter d’Hamecourt verscheen in februari bij uitgeverij Conserve.

cc-foto: Evgeniy Isaev  (voorpagina) / Denis Mironov (boven)