Is er wel een snelwegschutter?

Op 7 augustus j.l. haalden journalisten die de berichtgeving over Libië zat waren opgelucht adem. Op die dag konden zij namelijk het volgende melden: ‘De politie zoekt een schutter die vanmiddag op de A13 vermoedelijk met een luchtbuks meerdere auto’s heeft beschoten’. Een hype was geboren. Inmiddels zijn er 35 meldingen gedaan van kapotgeschoten ruiten en wordt er druk gespeculeerd over de rol van een zilvergrijze Volkswagen Golf.

Het deed mij denken aan een anecdote die wordt verteld in het boek ‘ Nudge ‘ van de hoogleraren Richard Thaler en Cass Sunstein van the University of Chicago: In maart 1954 merkte een groep mensen in het stadje Bellingham in de Amerikaanse staat Washington dat ze een sterretje in hun autoruit hadden zitten. Omdat ze niet de enigen waren vertrouwden ze het niet en schakelden ze de politie in. Die concludeerde dat de sterretjes het werk moesten zijn van vandalen die mogelijk een luchtbuks gebruikten. Het nieuws haalde de krant en niet lang daarna kwamen de eerste meldingen binnen uit stadjes ten zuiden van Bellingham. De vandalen hadden hun werkterrein uitgebreid! En ook hun activiteit, want op een gegeven moment waren er maar liefst 2000 meldingen van vandalisme gedaan bij de lokale politiebureaus.

Toen de vandalen steeds dichter bij Seattle kwamen, werd ook daar de pers wakker. In april waarschuwde de krant voor de mogelijke komst van de vandalen, en jawel, niet lang daarna werden de eerste sterretjes in Seattle gemeld. Het leidde tot heftige discussies, want niet iedereen was ervan overtuigd dat de sterretjes het werk waren van vandalen. Was het niet veel waarschijnlijker dat kosmische straling van de zon de oorzaak was van de schade? Of een plotselinge verschuiving in het magnetische veld van de aarde? Onderzoek met geigertellers wees in ieder geval uit dat er geen verhoogde radioactieve straling werd gevonden bij de auto’s!

Toen er ook in Seattle meer dan 3000 meldingen van schade aan autoruiten waren gedaan besloot de burgemeester dat het tijd was voor daadkrachtig optreden. Hij stuurde een brief aan de gouverneur van de staat en aan president Eisenhower waarin hij schreef:

Wat eerst een lokale uitbraak van vandalisme van autoruiten leek in het noordelijke deel van de staat Washington, heeft zich nu verspreid over het hele Puget Sound gebied. … Ik dring er op aan dat de aangewezen federale instanties de opdracht krijgen om vanwege de noodtoestand met de lokale instanties samen te werken. 

De schrijvers van ‘Nudge’ zien in wat uiteindelijk ‘De Seattle autoruit-sterretjes epidemie’ is gaan heten een voorbeeld van hoe mensen sterk beïnvloed worden door wat ze om zich heen zien en wat ze meemaken. Zozeer dat hun perceptie van de werkelijkheid er wezenlijk door wordt veranderd. Dat is ook op een andere manier aangetoond. In een bekend experiment wordt aan een groep mensen een simpele vraag  gesteld, bijvoorbeeld hoeveel ramen zie je in het gebouw aan de overkant. De deelnemers moesten na elkaar antwoord geven en de eerste vier zaten in het complot. Zij antwoorden 6, terwijl het er overduidelijk 5 waren. De kans bleek bijzonder groot dat deelnemer vijf vervolgens hetzelfde, foute, antwoord gaf. In een herhaling van het experiment werden de deelnemers in een hersenscan gelegd. Dat leverde sterke aanwijzingen op dat de deelnemers niet bewust het foute antwoord gaven om zich te conformeren aan de groep, maar dat ze het daadwerkelijk zo percipieerden.

Wat beïnvloeding met ons doet is ook op overtuigende wijze uiteen gezet in het boek ‘ Connected ‘ van de Amerikaanse hoogleraren Nicholas Christiakis en James Fowler. Zij laten zien dat veel van wat wij als een individuele aangelegenheid zien in werkelijkheid sterk wordt beïnvloed door anderen. Studenten met ijverige huisgenoten worden zelf ook ijveriger en mensen aan tafel naast een grote eter eten meer. Het leidt er zelfs toe dat als de vriend van je vriend dikker wordt, er een reële kans is dat jij ook dikker wordt. Hoe we ons voelen, wat we weten, met wie we trouwen, of we ziek worden, hoeveel we verdienen, of we gaan stemmen, het is allemaal sterk afhankelijk van de mensen die we tegenkomen en de dingen die we meemaken.

Dit verhaal is niet bedoeld om aan te tonen dat er geen snelwegschutter is. Dat weet ik simpelweg niet. Maar mocht blijken dat dat inderdaad het geval is, dan geven Nudge en Connected een zeer plausibele verklaring voor wat er wel aan de hand was.