Is het gevaarlijk voor je goede figuur om in België te gaan wonen?

Vorige week waren we in de ban van het nieuws over een Europees onderzoek waaruit blijkt dat wij Nederlanders het laagste percentage dikke mensen binnen de landsgrenzen hebben en dat onze toekomst er rooskleurig uitziet: onze BMI zal ook niet zo sterk stijgen als in andere Europese landen, waarvan sommige heel wat gewicht herbergen. België bijvoorbeeld. Je zal toch net voorbij de grensovergang Hazeldonk/Meer wonen.

Een vriendelijke journalist van een Belgische krant belde me op met de vraag hoe het nu in hemelsnaam mogelijk is dat er zo’n groot verschil in buikomvang is tussen aan deze en aan gene zijde van de grens. Komt dat door de Calvinistische matigheid of omdat we zo’n fietsgraag volkje zijn?

Het is allebei misschien waar, maar niemand kan het met zekerheid zeggen. Ons gewicht wordt namelijk door zoveel factoren bepaald dat het eruit trekken van één of twee factoren al snel naar simplisme ruikt, maar tegelijkertijd is het grote plaatje heel moeilijk te schetsen. Al was het alleen maar omdat degenen voor wie je het probeert uit te tekenen al snel beginnen te gapen en bij zich zelf denken: wat gecompliceerd! Is er geen simpele oplossing? Een pil, een dieet, de sportschool?

Postcodes Ik heb er vaak over geschreven en beperk me tot steekwoorden. Het gaat om het evenwicht tussen de hoeveel energie die erin komt en hoeveel er verbruikt wordt zodat je kunt bedenken hoeveel er blijft hangen. Dat is het gevolg van genetische aanleg en de omgeving waarin je leeft. Dat zorgt voor gedrag en daar hebben weer zoveel biologische als omgevingsfactoren invloed op, dat het zo’n beetje de moeilijkste jigsaw puzzel ooit is geworden. Er zijn alleen al 4500 genen die het metabolisme beïnvloeden en in de moderne samenleving zijn er tienduizenden prikkels die onze biologie uitdagen en uitlokken erop te reageren.

Nationale verschillen? Eén van de belangrijkste scheidingslijnen tussen lichaamsgewicht ten opzichte van lengte is de sociaaleconomisch status. BMI en gezondheid hangen sterk samen met waar je het je kunt veroorloven te wonen. Zoals ze in de VS zeggen: je postcode bepaalt de kans op overgewicht.

Deze week nog een onderzoekje gezien waarbij gekeken werd naar mensen die verhuisden naar een huis in een wijk met een ongunstige postcode (minder groen, minder faciliteiten, minder goede scholen, waar mensen met lagere inkomens, gemiddeld lager opleidingsniveau wonen, waar meer mensen werkeloos zijn, waar meer alleenstaande moeders proberen hun kinderen een behoorlijke opvoeding te geven). En ja, ze hadden meer moeite hun goede gewicht vast te houden en werden dikker.

Een paar jaar geleden was nog een andersom onderzoek gedaan: een aantal vrijgezelle vrouwen met overgewicht werd geholpen naar een goede postcode te verhuizen. Je raadt het al: ze werden slanker. Hoe zou dat in Europa verschillen, binnen een land en aan verschillende kanten van de grenzen? In elk Europees land zijn er delen met lagere SES zoals ze dat noemen, slechte postcodes. Dat verschilt al binnen een en dezelfde stad. Zou het zo kunnen zijn dat de SES verschillen in België groter zijn of dat de goede en slechte postcodes verder van elkaar vandaan zijn? Dat moet iemand maar eens onderzoeken.

Antibiotica Maar laten we eens naar kijken naar andere mogelijke verschillen tussen Nederland en België. We maken deel uit van de zelfde kosmopolitische wereld, met dezelfde merkproducten – van Kellog’s ontbijt tot Coca-Cola om de dorst te lessen – en kijken naar dezelfde televisieprogramma’s die mee onze kinderen opvoeden. Wat kan er dan in hemelsnaam wel anders zijn? In Nederland hebben we een beter ontwikkeld netwerk van fietspaden, maar in België heb je natuurlijk Eddy Merckx en al zijn snel fietsende nazaten. Een behoorlijk ontwikkeld netwerk van fietspaden kan een rol spelen bij het vanzelfsprekend maken van af en toe de fiets nemen. Maar dat kan niet de enige verklaring voor het verschil zijn.

De Nederlandse matigheid? Zijn we echt zo gecontroleerd en doen we alles met mate. Goed een Nederlands spreekwoord zegt: Alles waar te voor staat is niet goed behalve tevreden. Zou dat echt in de volksaard zitten? In welk deel van ons volk dan? Niet in de aard van de CEO’s van banken, grote bedrijven. Die kennen het woord TE helemaal niet. En met een zo door en door diverse populatie als de onze is de calvinistische geest een onbekend parfum geworden.

Ik weet echter nog wel een ding waarmee we in matigheid uitblinken: in Nederland wordt het zorgvuldigst omgegaan met antibiotica. De Belgen gebruiken 2 tot 3 keer zo veel antibiotica als Nederlanders. Gebruik van antibiotica verstoort het darmbiotoop. Er is een duidelijke samenhang aangetoond tussen het krijgen van antibiotica en een grotere kans op overgewicht. Maar ook dat kan het niet alleen zijn.

Ineens bedacht ik me tijdens het interview dat Nederland ook het land is met de minste deelname van vrouwen aan de economie. Nergens in Europa hebben zoveel vrouwen ervoor gekozen om niet te werken of als ze het toch doen in deeltijd te werken. Nergens in Europa is er ook zo´n betrokkenheid van mannen in de opvoedings- en huishoudelijke verantwoordelijkheid. Dat zou kunnen betekenen dat ouders meer tijd hebben om zich te bemoeien met de voedselproductie. Daarmee bedoel ik: meer zelf koken, meer tijd om met kinderen erover te praten en het dus minder overlaten aan televisieprogramma’s en –commercials die kinderen opvoeden in wat lekker is. Dat vind ik een leuke gedachte, maar ook dat kan het niet alleen zijn.

Nee, iets met meerdere veroorzakende en bijdragende factoren is gecompliceerd en voor complexe problemen bestaan geen simpele oplossingen. Mensen die in zulke gevallen met simpele oplossingen aankomen moet je per definitie wantrouwen. Het gaat om veel leefstijlfactoren tegelijkertijd en de noodzaak voor een sterk ondersteunend beleid om het gezonde gedrag vanzelfsprekend te maken. Er is geen reden tot tevredenheid over een goed Paasrapport van Nederland. Vijftig procent van de volwassen bevolking ons land heeft overgewicht. Er is nog veel werk te doen hoor en we zullen solidair moeten zijn met de mensen die het niet zo getroffen hebben met hun postcode.

cc-foto: Patrick Rasenberg

Het laatste boek van Ivan Wolffers is ‘Als de tijd voor altijd stil zou staan ‘

Volg Ivan Wolffers ook op Twitter Ivan schrijft voor Joop regelmatig een Gezond Weetje:  klik hier voor een overzicht