Kijk naar jezelf

Eén verhaal in het Amerikaanse opinieweekblad The New Yorker was veruit het meest gelezen dit jaar. Het ging niet over Trump, niet over het klimaat, niet over Noord-Korea, niet over Hillary. Het was bovendien fictie. In Cat Person beschrijft Kristen Roupenian tamelijk gedetailleerd hoe de hoofdpersoon, de 20-jarige Margot, een man ontmoet en er zich een relatie ontwikkelt die voornamelijk bestaat uit wekenlang met elkaar chatten.

Op een avond spreken ze dan eindelijk af en vraagt ze zich in zijn auto plots af wie hij eigenlijk is. Misschien is het wel een moordenaar? ‘Nee, ik ga je niet vermoorden’, zegt hij, alsof hij haar gedachten kan lezen. Het is immers een Amerikaans verhaal en in die cultuur is geweld een bijna onontbeerlijk element. Ze gaan uiteindelijk met elkaar naar bed. De openhartige beschrijving van die ongemakkelijke gebeurtenis wordt gezien als de sleutel tot het lezerssucces.

Roupenian heeft inmiddels een uiterst lucratief boekcontract op zak voor deze realistische tegenhanger van 50 Shades of Grey. Een film zal misschien ook wel volgen. Al lijkt het me wat lastig om met dat gechat op het grote scherm een spanningsboog op te bouwen. Want dat is wat mij trof aan het verhaal, dat de twee wekenlang chatten zonder elkaar te leren kennen.

Het is goed voor je ego dergelijk gechat en de voortdurende bevestiging werkt verslavend. Het is ook aantrekkelijk omdat het vrij is van alle consequenties die een gewone relatie kenmerken. Hadden Margot en Robert elkaar wat vaker in het echt gezien dan was het verhaal vermoedelijk anders gelopen.

Cat Person staat tussen de regels stijf van de eenzaamheid en verveling. Hun hele gedrag draait om de bezwering van deze universele verschijnselen, die vooral ontkend worden. Vervelen en eenzaam zijn, zijn immers eigentijdse vormen van falen. Daarom hebben we ook sociale media, om ons tegen die gevoelens te beschermen en aan anderen te tonen dat we echt leven.

De term ‘sociale media’ is zoiets als ‘gezonde cola’. Cola is alleen maar gezond als je niets anders te drinken hebt, sociale media zijn alleen maar sociaal als je geen of te weinig contacten hebt.

We spreken graag van bubbels om de eigen omgeving – of liever die van anderen – te omschrijven maar de contacten op sociale media zijn geen echte omgevingen. Het zijn bubbels en bubbels zijn gevuld met lucht.

Er was ruim een halve eeuw geleden een verhaal in de New Yorker dat net zoveel stof deed opwaaien als nu Cat Person. The Swimmer van John Cheever is een meesterwerk dat verscheen in 1964, in een tijd die misschien meer lijkt op de onze dan vermoed. President Kennedy was vermoord, de Koude Oorlog in volle gang en de burgerij had zich teruggetrokken in de veilige, ideale suburbs waar succes glom maar vooral ook verveling en eenzaamheid welig tierden. Alleen had je het daar niet over. De heersende burgerlijkheid stond dat gevoel niet toe. Gelukkig zul je zijn, verdomme.

De hoofdpersoon uit The Swimmer zwemt na een party naar huis door de zwembaden in de achtertuinen van zijn buren. In het begin van het verhaal is hij het prototype van de geslaagde Amerikaan die het geweldige leven leidt en daar volledige controle over heeft maar gaandeweg begint dat beeld af te brokkelen en ontvouwt zich een nachtmerrie. Zijn leven hangt aan elkaar van de verdrongen ongemakkelijke waarheden en make believe. Zijn bubbel spat uiteen.

Daarin lijken de twee verhalen Cat Person en The Swimmer op elkaar. De hoofdpersonen zijn voornamelijk in zichzelf geïnteresseerd, tot op het narcistische af. Ze pretenderen vrij te zijn maar zijn ondertussen vooral bezig om te voldoen aan een zelfbeeld dat hen is opgedrongen. Dat vereist een voortdurend zoeken naar bevestiging. In het water van het zwembad kun je je spiegelbeeld zien, in het scherm van je smartphone ook.