Krim-referendum zal koude kermis blijken

Op 16 maart wordt er in de Krim een referendum gehouden over de vraag of het zich bij Rusland moet aansluiten of niet.

Door: Willem-Gert Aldershoff en Gia Mikaberidze

De regio, met ongeveer de oppervlakte van België, kent een bewogen geschiedenis. Vanaf de 15e eeuw heerste er het ‘Kanaat van de Krim’. In 1783 viel het Russische Keizerrijk het voornamelijk door Moslim Tataren bewoonde gebied binnen om het vervolgens in te lijven. In 1944 werden 200.000 Tataren door Sovjetleider Stalin naar Centraal-Azië gedeporteerd vanwege hun vermeende collaboratie met Nazi-Duitsland. In 1954 besloten de Sovjetautoriteiten de Krim over te dragen van de Russische Sovjetrepubliek naar de Oekraïnse Sovjetrepubliek, beide destijds integraal onderdeel van de Sovjet-Unie.   Met het uiteenvallen van de Sovjet Unie en Oekraïnes onafhankelijkheid in 1991 werd de Krim de ‘Autonome Republiek Krim’. Het verkreeg een grote mate van zelfbestuur binnen de Oekraïense staatsstructuur. Dat verlenen van een grotere zelfstandigheid kan worden verklaard door de geschiedenis van de veertig jaar daar voor en het feit dat de stad Sebastopol de thuishaven is van de Russische Zwarte Zee-vloot.

De Oekraïense grondwet en vele wetten bleven op de Krim van toepassing. De 2,4 miljoen inwoners zijn voor 58 % Russische sprekend, 24 % is Oekraïens en 12 % Tataars. Vooral door initiatieven van pro-Russische groepen zijn er sinds 1991 regelmatig spanningen geweest. Algemeen kan echter worden gesteld dat de drie bevolkingsgroepen in redelijke harmonie samenleven.

Schending Het komende referendum kan slechts in de meest duidelijke termen veroordeeld worden. Dit vanwege de omstandigheden waaronder het mogelijk werd gemaakt alsook vanwege de manier waarop het wordt georganiseerd. Een eerste fundamenteel punt is dat de grondwet van Oekraïne de mogelijkheid van een referendum geheel niet kent en dat alleen het nationale parlement kan besluiten over de aanwezigheid van buitenlandse troepen op Oekraïens grondgebied.

Ten tweede is het besluit om een referendum te organiseren slechts mogelijk geworden door de Russische invasie van de Krim. Op 27 februari bezette gemaskerde gewapende mannen in militair uniform zonder insignes het parlement. Enkele uren later, terwijl journalisten de toegang werd geweigerd, stemden de 36 aanwezige parlementariërs voor een referendum en kozen Sergei Aksianov tot eerste minister. Deze besluiten vormden een flagrante schending van de parlementaire regels. Die vereisen een quotum van 51 aanwezige parlementsleden.

Op het internet is overigens eenvoudig allerhande informatie te vinden over Aksianovs criminele verleden en zijn partij “Russische Eenheid’. Bij de verkiezingen van 2010 kreeg die slechts 4 % van de stemmen.

Internationaal Ruslands invasie is een van de grofste recente schendingen van het internationaal recht en een cynisch schending van multilaterale en bilaterale overeenkomsten die het zelf met Oekraïne heeft gesloten. Allereerst verbiedt het Handvest van de Verenigde Naties “het dreigen of gebruik van geweld tegen de territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van elke staat”. Daarnaast verzekerden Rusland, de VS en Groot-Britannië Oekraïne in 1994 formeel en schriftelijke  zijn onafhankelijkheid, souvereiniteit en grenzen te respecteren; af te zien van het gebruik van geweld en “nooit wapens tegen Oekraïne te gebruiken behalve in geval van zelfverdediging” (het zgn. ‘Boedapest Memorandum’). Tenslotte gaf Rusland vergelijkbare plechtige verzekeringen in het Russisch-Oekraïens Vriendschapsverdrag uit 1997 waarin gedetailleerde regelingen overeengekomen werden over de aanwezigheid van de Russische vloot op de Krim.

Geen nee Zelfs als het referendum legaal zou zijn, dan nog is de manier waarop het wordt voorbereid en uitgevoerd in strijd met alle democratische beginselen. De voorbereiding is in handen van een kleine groep pro-Russische Krimbewoners die nauw samenwerken met de Russische bezettingstroepen. De voorbereidingstijd van twee weken is onaanvaardbaar kort. Er is geen open politieke discussie geweest tussen de drie bevolkingsgroepen over de vraag of een referendum gehouden moest worden, noch over de vragen die een referendum zou moeten stellen.

Het referendum bestaat uit twee vragen die allebei ongeveer hetzelfde inhouden, een ‘nee’-antwoord is niet mogelijk. Alles gebeurt in de dreigende aanwezigheid van gemaskerde Russische militairen en agressieve en gewapende lokale pro-Russische groepen. Met de Russische invasie is de vrijheid van de media op de Krim verdwenen. Oekraïense tv kanalen zijn afgesloten, slechts Russische kunnen nog bekeken worden. Daardoor is de enige informatiebron de gebruikelijke desinformatie uit Moskou over wat er gebeurt in de wereld, in Oekraïne en op de Krim. Dat maakt een vrije en gefundeerde meningsvorming onmogelijk.

Pro-Oekraïne demonstranten worden ernstig geïntimideerd en als ze al op straat durven komen worden ze aangevallen. Waarnemers van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), waarvan Rusland en Oekraïne beide lid zijn, wordt de toegang tot de Krim geweigerd. Zelfs de persoonlijke vertegenwoordiger van VN Secretaris Generaal Ban Ki-Moon werd door gewapende mannen gedwongen zijn officiële bezoek voortijdig te beëindigen. Zo zal het ook onmogelijk zijn om op 16 maart onafhankelijk na te gaan of alles volgens algemeen aanvaarde internationale normen verloopt.

Poetins Rusland Tenslotte blijft de vraag of inlijving bij Rusland de Krim-bevolking ten goede zal komen. Als een autonome republiek binnen het Oekraïens staatsbestel geniet de Krim tal van voordelen. Vanwege Russische gevoeligheden hebben de Oekraïnse autoriteiten de regio altijd voorzichtig behandeld. Het gebied kreeg ook positieve aandacht van Rusland, dat de bevolking voor zich wilde innemen. Momenteel is Aksianov de Krims sterke man en wordt hij door Moskou gefêteerd. Het is echter lang niet zeker dat de Krim zijn huidige bijzondere status zal behouden wanneer het eenmaal onderdeel van de Russische Federatie is. Ook is het goed mogelijk dat pro-Russische Krim-activisten als Aksianov bruusk aan de kant worden geschoven zodra hun droom van een Russische Krim is uitgekomen. Wat dat betreft voorspellen de ervaringen met Poetins Rusland niet veel goeds.   Willem-Gert Aldershoff, voormalig afdelingshoofd bij de Europese Commissie, volgt de ontwikkelingen rond Oekraïne sinds langere tijd. Gia Mikaberidze is een voormalig Georgisch diplomaat bij de Europese Unie. Samen schreven ze dit artikel over de Russische praktijken.”