Laat voor ongevaccineerden de natuur het werk doen

Deze week kreeg ik plots een horde wappies achter me aan. Het kwam zo. Ik liep, terwijl de schemering inviel en de lucht fris en vochtig was, mijn vaste hardlooprondje van 5 kilometer door de stad. Je moet tenslotte aan je gezondheid werken. Vanuit een zijstraat kruiste een fietser mijn pad en ik voelde in het voorbijgaan plots zijn warme ademtocht, die als een soort chemtrail achter hem aan zweefde, over mijn gezicht glijden. Ik ademde zijn adem in. Dat was een aparte gewaarwording.

Ik moest denken aan een bezoekster van een debatavond in Arminius over de omgang tussen gevaccineerden en ongevaccineerden. Ze vertelde dat ze een longaandoening had en daarom hardliep met een clubje maar dat nu niet meer durfde omdat er ongevaccineerden tussen zaten. Wat als ze hun adem inademde? In de zaal zat ook een vrouw die het vaccin weigerde met een beroep op haar persoonlijke vrijheid. Maar die vrijheid van jou, beperkt de mijne aanzienlijk, legde de hardloopster uit. De uitwisseling van standpunten bleef beschaafd maar ze bleven ook onwrikbaar. Niemand van de aanwezigen wist te bedenken hoe het conflict opgelost moest worden. Dat kon alleen als iemand zou inschikken. De een moest haar gezondheid in de waagschaal stellen of de ander haar gevoel van vrijheid laten varen. Als je ziek bent doet je vrijheid er minder toe, als je gezond bent denk je dat vrijheid het belangrijkste is.

Eenmaal weer thuis van het rennen plaatste ik een tweet over de ervaring, zoals ik vaker doe bij opvallende gewaarwordingen, die ik afsloot met ‘gelukkig ben ik gevaccineerd’. Want ineens was ik weer doordrongen van hoe het virus zich verspreidt. Zoals je opschrikt van een hoestend iemand, ook al is in de buitenlucht de kans op besmetting zeer gering. De tweet bevatte geen provocatie, zelfs geen kritiek op ongevaccineerden.

En wat er toen gebeurde….

Binnen luttele minuten explodeerde m’n timeline. Ik ging viraal, bij wijze van spreken. Als piranha’s doken de ongevaccineerden er op. Ik was gek, bang, gehersenspoeld, communist, et cetera. Aangehecht natuurlijk een lading verzinsels over het virus en het vaccin.

Uit de massaliteit van de reacties van de vaccinweigeraars en het checken van hun bio’s kun je opmaken dat ze deel zijn van een beweging en daar status aan ontlenen. Door te reageren tonen ze strijdbaarheid, wat hun status binnen de groep verhoogt. Het is ook gedrag dat hoort bij mensen die vooroordelen koesteren. Wie hecht aan vooroordelen wil deze voortdurend bevestigd zien. Zo koesteren vaccinweigeraars het idee dat mensen die gevaccineerd zijn, dom zijn. Schapen, in hun jargon. In mijn tweet vonden ze de bevestiging waar ze zo naar snakken.

Ik heb al eens eerder geschreven dat fanatieke vaccinweigeraars veelal denken dat ze slimmer en belangrijker zijn dan de rest. Het is een manier van denken die je onder meer opdoet in de zelfhulpcultuur waar ze graag mee weglopen: alles draait om jou, jij bent het belangrijkste in je leven, jij bent slim, van niemand afhankelijk en je kunt alles bereiken als je maar voldoende gemotiveerd bent. Voor dat laatste is het natuurlijk wel belangrijk dat je zelfhulpboeken leest, zelfhulpvideo’s kijkt, zelfhulpcursussen volgt, een zelfhulpcoach in huurt. Maarten van den Heuvel, mede-oprichter van Joop, schreef een mooi boek over hoe de zelfhulpbranche een graadmeter van de tijd vormt.

De zelfhulpindustrie is een Amerikaans exportproduct en vindt haar wortels mede in het libertarisme, een ideologie die vooral in Californië, waar ook Silicon Valley ligt, erg populair is. Het is de verheerlijking van de totale individuele vrijheid, zoals je die ook vindt bij de goudzoekers die in de 19e eeuw bezit namen van Californië. En daarbij de oorspronkelijke bewoners om zeep hielpen. Dat laatste hebben ze dan nog steeds overeen met de vaccinweigeraars die evenmin kijken op wat doden meer of minder. Hun persoonlijke vrijheid, die is heilig.

Kern van het libertarisme is dat de overheid grotendeels overbodig is. Wie de overheid afschaft om te vertrouwen op de magische hand van het kapitalisme en de mythische kracht van het individualisme, loopt tegen wat praktische problemen aan. Gezondheidszorg bijvoorbeeld kun je eigenlijk alleen maar collectief goed regelen. De situatie in de VS laat zien hoe dramatisch het uitpakt als je dat aan het individu en de markt overlaat. Voor veel mensen is de zorg er onbetaalbaar.

De libertariërs lossen dat probleem op door zich heel erg te richten op hun eigen gezondheid en alternatieve geneeswijzen. Ze koppelen gezond leven aan onkwetsbaarheid door training. Tegen ziek worden moet je vechten. Zo trachten ze buiten de gezondheidszorg te kunnen.

Niet alle vaccinweigeraars denken op die manier. Er zijn er bijvoorbeeld ook die geloven in antroposofie of andere cultussen en zich tegelijk aangetrokken voelen tot progressieve stromingen. Waar het me om gaat is dat de afkeer van het vaccin bij de overtuigde weigeraars niet draait om het vaccin zelf, het is gestoeld op grotere, fantasievolle wereldbeelden. Dat maakt het ook zo lastig hen te overreden. De kans op succes is net zo groot als bij colporterende Jehova’s Getuigen. Die doen in bekeringsdrift niet onder voor de weigeraars maar laten zich overigens wel weer vaccineren.

Vraag blijft wat je er mee moet want de vrijheid om het vaccin te weigeren ontwricht inmiddels de maatschappij. Het vaccin is weliswaar niet in staat het virus uit te roeien maar als iedereen die dat kan zich liet vaccineren, hadden nu niet opnieuw de horeca, winkels en theaters moeten sluiten. De maatschappij brengt grote offers voor de vrijheid van de weigeraars, ook in de vorm van mensenlevens.

Directe maatregelen tegen ongevaccineerden zijn vrijwel onmogelijk. De ongevaccineerden mogen graag dwepen met de Jodenster maar er is in tegenstelling tot in WO II niet eens een centrale registratie van hen beschikbaar. Ze hebben zelfs geen eigen QR-code. Dus zelfs al zou je ze willen aanpakken dan is dat praktisch heel lastig uitvoerbaar.

De veel wenselijker oplossing is niet de ongevaccineerden te straffen maar de gevaccineerden belonen. Als de druk op de zorg straks voldoende verminderd is kun je gevaccineerden toegang geven tot horeca en theaters die anders dicht moeten blijven. Ongevaccineerden kiezen zelf voor bestrijding van de pandemie ‘langs natuurlijke weg’. Dat duurt zoals bekend veel langer, dus is het logisch dat de lockdown voor hen van kracht blijft tot de pandemie bezworen of het anderszins veilig is. Een lockdown is immers ook een vorm van natuurlijke bestrijding.

Er wordt gevreesd dat het belonen van gevaccineerden de polarisatie aanjaagt maar het is geen kwestie van kiezen tussen polarisatie en verbinden. Je hebt beide nodig. Bedenk dat voorkomen moet worden dat de groep weigeraars groter wordt, zeker nu duidelijk is dat we de komende jaren vaker een booster moeten halen. Door te veel begrip te tonen voor het weigeren kan de groep vaccinmijders juist toenemen. Een heleboel mensen vinden een prik niet fijn en een afspraak maken gedoe. Dus moet je druk op de ketel zetten en houden.

Tegelijkertijd moet je met weigeraars wel in contact blijven, ze in staat stellen onder de lockdownmaatregelen zo goed mogelijk te functioneren en natuurlijk trachten ze toch over te halen. Dat doe je niet met harde taal maar met begrip en inlevingsvermogen. Spijtoptanten kunnen daarbij helpen. Laat ze veelvuldig aan het woord. “Ik dacht ook altijd dat… maar nu…” Dat soort getuigenissen maken het voor mensen makkelijker om uit hun loopgraaf te komen en van standpunt te veranderen.

Op maatschappelijk vlak verharden, op persoonlijk vlak verbinden en in ieder geval niet denken dat het vanzelf voorbijgaat. Want dat laatste werd ook gedacht van het populisme. “We moeten die kiezers serieus nemen!” Dat zou het populisme doen verdwijnen. En kijk, het gevolg is dat er nu echte fascisten in het parlement zitten, ultrarechts groter is dan ooit en het land vrijwel onbestuurbaar is. Drie keer raden uit welke politieke hoek een aanzienlijk deel van de luidruchtige vaccinweigeraars komt.