Macht heeft tegenmacht nodig

Op 19 juli 2013 gaf oud CIA en NSA chef Michael Hayden een interview aan de Australische Financial Times. In dit interview vergeleek hij de ‘transparantie ideologie’ met de radicale Islam. Met deze boute vergelijking gaat hij volledig voorbij aan de essentiële rol die transparantie heeft in onze democratie. Zonder transparantie is er geen vertrouwen. Zonder transparantie is er geen tegengewicht. Zonder transparantie is er geen democratie!

Co-auteurs: Stas Verberkt en Bas Wallage

Om te kunnen participeren in een democratie is het essentieel om op de hoogte te zijn van de keuzes die gemaakt kunnen worden. Hoe kun je tegen een systeem als PRISM zijn als haar bestaan niet bekend is? Hoe kunnen we ingrijpen als de telefoontapbevoegdheid misbruikt wordt, wanneer we niet weten hoeveel taps geplaatst worden? Kortom, hoe weten we wat we moeten stemmen als we niet eens weten wat er speelt?

Naast transparantie over de feitelijkheden is het ook essentieel om eerlijk te zijn over politieke compromissen. Op het moment dat het onduidelijk is welke keuzes jouw volksvertegenwoordiger maakt en waarom deze dat doet, hoe weet je dan of jouw belangen worden behartigd? Elke 4 jaar maakt iedereen een nieuwe belangenafweging: heeft mijn volksvertegenwoordiger de afgelopen jaren afdoende mijn ideologie vertegenwoordigd of stemt een andere volksvertegenwoordiger eigenlijk meer in lijn met mijn ideaalbeeld?

Vertrouwen De Nederlandse politiek scoort al jarenlang een kleine voldoende voor vertrouwen vanuit de samenleving (SCP, 2013). Toch hoor je in het lokale dorpscafé regelmatig dat ‘alle politici’ zakkenvullers zijn en enkel hun ‘eigen’ belang verdedigen. De storm aan integriteitincidenten en het onderzoeksrapport van de raad van Europa over de belangenverstrengeling in de Tweede Kamer zetten dit beeld kracht bij.

De bezuinigingen kunnen enkel door de maatschappij gedragen worden als we het gevoel hebben er allen beter van te worden en niet enkel de top 1%. Dit vereist een sociaal contract naar de filosofie van Jean-Jacques Rousseau. Dit sociale contract kan kracht bijgezet worden door het vertrouwen tussen de burger en machthebber controleerbaar te maken met hulp van transparantie. Als je bijvoorbeeld duidelijk laat zien waar geld vandaan komt en hoe het uiteindelijk besteed wordt versterk je de legitimiteit van deze financiële ingrepen. Dit geldt ook voor nevenfuncties. Als je helder en eerlijk bent over nevenfuncties en laat zien dat er geen conflicterende belangen zijn, of zijn geweest dan draagt dat bij aan het vertrouwen van de bevolking in de politiek.

Macht en tegenmacht Dankzij transparantie weten we nu waarover we stemmen en door wie we ons willen laten vertegenwoordigen. Op zichzelf is dit al meer dan redenen genoeg om transparantie te vereisen. Toch is er nog een extra argument voor transparantie: macht behoefd tegenmacht. Montesquieu wist het eeuwen geleden al, maar toch staat het de laatste tijd geregeld onder druk: macht moet altijd vergezeld gaan van tegenmacht. Ook als we het vertrouwen hebben gegeven aan een groep volksvertegenwoordigers, is het essentieel om de vinger aan de pols te houden. De Kamer zou het kabinet moeten controleren, maar door een weeffout in de Nederlandse democratie gebeurt dit niet altijd optimaal. De concentratie van macht binnen politieke partijen en daardoor gesloten coalitieakkoorden verwatert het tegengewicht immers sterk, Transparantie is dus noodzakelijk, zodat ook de actieve burger en de journalistiek de macht kunnen controleren.

Zonder transparantie geen democratie Om te weten waarover we stemmen, op wie we moeten stemmen en om te controleren of macht niet misbruikt wordt is transparantie essentieel. Indien de overheid niet transparant is, zal de democratie langzaam maar zeker vervallen tot een schijndemocratie. Transparantie is dus essentieel voor onze democratie!