Media steunen culturele apartheid

Han van der Horst raakte per ongeluk verslaafd aan een Turkse tv-serie die gestaag de wereld verovert. Maar op de Nederlandse tv zal de serie niet te zien zijn, want alleen Britse en Amerikaanse producties worden aangekocht. Terwijl de rest van de wereld zoveel moois maakt.

Er liepen deze maandagochtend in de winkelstraat van mijn etnisch diverse wijk verscheidene dames die wel wat weg hadden van Hatice Sultan: rijzige gestalte, slanke riethalm, een oogopslag vol adeldom en innerlijke kracht. Ik had Hatice een dag eerder gezien, terwijl zij op haar balkon smachtend luisterde naar de viool van grootvizier Ibrahim , die dit instrument kennelijk had leren bespelen omdat hij een christelijke half-Venetiaanse achtergrond had. Een aanvankelijk kwaadaardig lot en veel geluk hadden hem echter gemaakt tot de grootste vertrouweling van sultan Suleyman de Wetgever, Hatice’s grote broer.

Erdogan Meisjes die op Hürrem leken, de heldin van de serie, waren niet op de been. Maar de caissière in de supermarkt met de vijf literflessen Miras olijfolie in de aanbieding deed denken aan Nigar Kalfa, de spionne van Ibrahim in de harem. Zij droeg echter geen kek hoedje maar een stevige hoofddoek. 

“Ik heb voor het eerst een Turkse soap gezien”, zei ik trots. “Die staat met Engelse ondertiteling op Youtube.” “Welke dan?” wilde ze weten. “Die over Hürrem en sultan Suleyman”, antwoordde ik. “De Grootse Eeuw of zo, heet die.” De caissière keek me zuinig aan. “Hij is mooi, maar het is wel geschiedvervalsing.” Zij bewoog haar wijsvinger langs haar kin. “Die kleren kloppen helemaal niet. In de tijd van Sulayman droegen de vrouwen kleren tot hier.” Ze echode daarmee de kritiek van Erdogan en de kwezels die op hem stemmen.

De Grootse Eeuw, de meest succesvolle Turkse TV-serie aller tijden, ook mondiaal gezien, was een schande voor het land. Die was zedeloos en een belediging voor sultan Suleyman de Wetgever, die veel meer belangstelling had voor het slagveld dan voor de harem. Voor de studio waar de serie werd opgenomen, betoogden zelfs islamisten. Het mocht allemaal niet baten. De Grootse Eeuw zette zijn triomftocht voort, eerst in Turkije zelf, weldra ook in heel Azië, de Balkan, Noord-Afrika en Zuid-Amerika. Ik had er nog nooit van gehoord. Tot ik afgelopen zaterdag toevallig op YouTube afleveringen vond met Engels onderschrift. Het werd vier uur in de nacht.

Favoriete van de sultan Binnen een kwartier is de kijker en vooral ook de kijkster reddeloos het verhaal ingezogen van de Roetheense slavin Alexandra, die na aanvankelijk fel verzet tegen de disciplinering die zij ontvangt in de harem, besluit om er dan maar het beste van te maken en favoriete te worden van de sultan. Zij oogst daarmee de gevaarlijke vijandschap van Merivedran, die de sultan een zoon heeft gebaard en zich nu verdrongen voelt alsmede van Suleymans moeder, die qualitate qua als valide sultan de leiding heeft in de harem.

De decors zijn prachtig, de gewaden schitterend. Een westerling kan maar moeilijk begrijpen, dat strenggelovigen deze intens keurige serie zedeloos achtten. Een Frans of Amerikaans regisseur had wel raad geweten met de hammamscènes of de lesbische relaties, die in de gigantische harem van de Turkse sultan altijd voorkwamen en gestraft werden met verdrinking in de Bosporus. 

Aan de andere kant had Hatice vanwege haar hoge status het recht om altijd een dolk mee te nemen in het echtelijk bed. Dochters en zusters van de sultan mochten toenadering altijd weigeren. Aandringen kon levensgevaarlijk zijn voor de onfortuinlijke echtgenoot.

Niets van dit alles, maar zó is het ook spannend genoeg. De makers van de serie, de gebroeders Yagmur en Durul Taylan, hebben zich op één lijn weten te stellen met de producenten van series voor HBO of de BBC. Daar is geen woord overdreven aan. 

Liefdesgeschiedenis Het verhaal is gebaseerd op de historisch geverifieerde liefdesgeschiedenis tussen de echte sultan Suleyman (1520-1566) en de slavin die hij Hürrem noemde, wat iets als ‘schattige glimlach’ schijnt te betekenen. Op de westerse ambassades in de wijk Pera (waar tegenwoordig de Istiqlal Cadessi door loopt, met dat historische trammetje) noemden ze haar Roxelane, wat Roetheense betekent. Ze was als kind buitgemaakt door Tataarse slavenjagers en naar Istanboel verkocht. Haar echte naam was waarschijnlijk Alexandra. 

De liefde tussen Suleyman en Hürrem duurde bijna een leven lang. Ze hebben naast elkaar hun mausoleum in het Süleymaniye complex. Er zijn in Istanboel trouwens verscheidene monumenten te vinden die destijds door Hürrem zijn gesticht want geld speelde geen rol meer als je de hoofdvrouw was van de sultan.

Legende en zeer kwaadaardige roddel Klopt het allemaal? Het levensverhaal van sultan Suleyman de Wetgever en zijn geliefde is omgeven met legende en zeer kwaadaardige roddel. De poorten van de harem waren voor iedere man behalve de sultan gesloten. Het was een nest vol intriges. Bovendien poogden nieuwe sultans burgeroorlog te voorkomen door bij hun troonsbestijging alle broers om zeep te brengen en vaak ook hun moeders. In een later stadium kregen zulke onfortuinlijke broers levenslang, maar wel met een harempje van onvruchtbare vrouwen.

Hürrem moest dan ook vechten voor het leven van haar zoon, die later als Selim de Dronkaard de troon besteeg en geldt als een van de foutere figuren in de Turkse vaderlandse geschiedenis. Dit in tegenstelling tot Suleyman, om zo te zeggen een Karel de Grote, Willem de Zwijger, Michiel de Ruyter en Johan de Witt tegelijk. Zélf wou hij Alexander de Grote naar de kroon steken. Wilderianen die denken dat zij belezen zijn, kennen zijn naam misschien want de legers van déze sultan namen in 1529 op een haar na Wenen in. Dat geeft van hem op de televisie geschetste beelden nog steeds relevantie.

Vandaar de woede der islamisten die zagen hoe hun Suleyman de wetgever wordt geportretteerd als een zeer effectief heerser, die tegelijk het tegendeel is van een fanaticus en genoeg tijd overhoudt om het er met die lekkere Hürrem behoorlijk van te nemen in plaats van na de gewonnen veldslag Allah uitvoerig te danken. Aan zulke kritiek kun je schouderophalend voorbij gaan. Aan de andere kant is duidelijk dat de makers mooie verhalen en legendes maar liever niet kapot gecheckt hebben. Het blijft allemaal fictie en een soap voor de eenentwintigste eeuw.

Godvergeten provinciaal Ondertussen legt dit alles er opnieuw getuigenis van af hoe godvergeten provinciaal de Nederlandse televisie is – NPO én commerciëlen. Als het om buitenlandse series gaat, is men verslaafd aan Amerikaanse en Britse productiehuizen. Een heel enkel keertje zie je wel eens iets uit Duitsland of Frankrijk of Scandinavië, in ieder geval uit het westen. Daar blijft het bij. Voor de rest van de wereld blijven de ogen gesloten. En dat terwijl de inwoners van ons land door de immigratie familiebanden onderhouden met heel andere delen van de wereld, die als het om verhalen gaat, veelal een prachtige traditie koesteren. Ook mondiaal gezien is de Grootse Eeuw een der meest bekeken tv-series aller tijden. De Nederlandse zenders – laten die ongezien aan zich voorbij gaan. Uit arrogantie? Uit mentale beperktheid? Uit angst voor het gehuil van de xenofoben? 

Afgesloten niches Hoe dan ook, het feit dat we Hürrem niet met Nederlandse ondertiteling op een Nederlandse tv-zender te zien krijgen, is het zoveelste blijk van de culturele apartheid die hier heerst. Culturele uitingen uit de thuislanden van de immigrantengemeenschappen zijn wel te vinden maar slechts in afgesloten niches en getto’s zoals die van de wereldmuziek, de Bollywoodvideotheken of een enkele keer van filmclubcircuit. Geen reguliere tv-zender durft het aan om buiten de geijkte paden te treden en zijn series eens te kopen in Turkije, Indonesië of Latijns-Amerika. Ook als ze in alle opzichten de concurrentie met het geijkte aanbod uit de geijkte Angelsaksische landen aankunnen. Het is 2015. Ik wil Zuid-Amerikaanse telenovela’s. Ik wil Thaise series. Ik wil Chinese soaps. Ik wil Poolse 

thrillers. Ik wil Roemeens drama. Ik wil Hürrem en haar sultan! 

Het BNNVARA-radioprogramma Spijkers met Koppen besteedt komende zaterdag aandacht aan de eenzijdigheid van het aanbod van buitenlandse series op de Nederlandse televisie. Han van der Horst gaat daarover in gesprek met de bekende tv-regisseur en -recensent Bert van der Veer. Het programma wordt rechtstreeks uitgezonden vanuit Café Florin, Nobelstraat 2, Utrecht.

Update 07.03 21.00

In Spijkers met Koppen debatteerden Han van der Horst en Bert van der Veer over de wenselijkheid van Turkse en zuid-Amerikaanse series op de TV. De heren gaven elkaar niets toe.

Ook het Spijkerlied ging over het thema

Bekijk hier de eerste afleveringen van De Grootse Eeuw met Engels onderschrift  

Lees hier een prachtig artikel uit de New Yorker over de serie, de rol van sultan Suleyman in de huidige Turkse politiek en de repressie van Erdogan. 

Beluister dit opiniestuk hier 

Volg Han ook op Twitter

Het nieuwste boek van Han is De Mooiste Jaren van Nederland (1950-2000)