Misschien maakt het memo van Omtzigt de formatie wel makkelijker

Of het CDA verder kan als potentiële regeringspartij is zeer de vraag sinds het onverbloemde memo van Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt op straat is komen te liggen. Het lijkt ondenkbaar dat de christendemocraten nog een stabiele factor kunnen vormen in het komende kabinet. De partij verkeert in een diepe crisis nu blijkt dat de held van zoveel kiesgerechtigden door zijn mede-CDA’ers voor ‘psychopaat, zieke man, teringhond, eikel, gestoord, labiel’ is uitgemaakt. De kans dat dit ooit nog goed komt moet zo goed als nul worden geacht.

En dat uitgerekend op het moment dat partijleider Wopke Hoekstra bevrijd leek van de lastpost Omtzigt. Het recalcitrante Kamerlid keert wegens overwerktheid de eerste maanden niet terug op het Binnenhof, heeft hij onlangs laten weten. Hoekstra leefde na die mededeling merkbaar op en begon alweer een hoop babbels te krijgen. Maar plotsklaps komt hij zo zwaar onder vuur te liggen dat hij al het al dan niet vermeende gezag in zijn partij in één klap is kwijtgeraakt.

Dat betekent vermoedelijk dat het CDA uitgespeeld is in de kabinetsformatie. Ik formuleer het voorzichtig, want met deze partij moet je altijd uitkijken. Maar laten we er eens vanuit gaan dat dit ‘zekere’ onderdeel van het ‘motorblok’ wegens vergaande instabiliteit opeens wegvalt. Wat blijft er dan nog over? Wordt de formatie hierdoor ingewikkelder, om niet te zeggen onmogelijk?

Gek genoeg zou de klus voor informateur Mariëtte Hamer wel eens makkelijker kunnen worden als de confessionelen aan de kant blijven staan. De discussie of de twee linkse partijen (zowel PvdA als GroenLinks dus) moeten meedoen met het volgende kabinet kan dan namelijk achterwege blijven. VVD-leider Mark Rutte heeft geen enkele reden meer om zich te verzetten tegen deelname van allebei, want meer smaken zijn er simpelweg niet. Sterker nog: VVD, D66, PvdA en GroenLinks hebben samen maar 75 zetels. Er ontbreekt er dus nog één voor een Kamermeerderheid. Een echte ramp lijkt me dat niet. Rutte III had na de zetelroof van Wybren van Haga in september 2019 ook maar 75 zetels, maar functioneerde zonder grote moeilijkheden verder. Gedoogsteun van één zeteltje is vrijwel altijd wel ergens te halen.

Maar mochten de vier partijen op zeker willen spelen dan zijn er nog twee mogelijkheden. Om te beginnen is er Volt (drie Kamerzetels). Dat debuterende partijtje schijnt niet erg te willen, maar is vast wel over te halen. En dan de ChristenUnie. Die ligt eigenlijk meer voor de hand, want ze heeft in elk geval regeringservaring. Partijleider Gert-Jan Segers verklaarde weliswaar aanvankelijk dat zijn partij niet in een kabinet stapt onder leiding van Rutte, maar krabbelt sindsdien steeds verder terug. Hij is vermoedelijk bereid opnieuw de nodige meloenen door te slikken. Naar verwachting weigert hij nogmaals akkoord te gaan met ingrepen op medisch-ethisch gebied, maar daar valt in het regeerakkoord wel een mouw aan te passen. Je kunt van allerlei onderwerpen een ‘vrije kwestie’ maken, zodat de Kamerleden van de ChristenUnie probleemloos hun geweten mogen blijven volgen zonder het kabinet in gevaar te brengen.

D66-leider Sigrid Kaag noemde regeren met de ChristenUnie gisteren nog ‘niet logisch’, maar dat was vóór de notitie van Omtzigt uitlekte. Sindsdien heeft het denken bij haar vast niet stilgestaan.