Moslima's draag eens wat beter bij aan de discussie!

Femke Halsema onderzoekt in het documentaire drieluik ‘Seks en de Zonde’ de positie van moslimvrouwen in de wereld. Ibtissam Abaaziz, Miriyam Aouragh en Mariam El Maslouhi schrijven op dit platform een recensie over elk van de drie afleveringen. Twee van de drie afleveringen hebben ze nu geschreven. Helaas staan beide recensies bol van een weinig bijdragende verongelijktheid. Ook maken ze zich er wel erg gemakkelijk van af door de positie van recensent te kiezen.

De rode draad door de recensies luidt “Femke, je bekijkt de emancipatie van ‘ons’; moslimvrouwen alleen maar door je eigen (beperkte) westerse bril”. Het is een overbodige boodschap, omdat Halsema dit vanaf het begin al toegeeft door haar eigen jeugd in kaart te brengen. Ze relativeert daarmee als het ware haar eigen objectiviteit en gaat vervolgens op een nieuwsgierige zoektocht. Ze geeft dus juist aan met enige bescheidenheid dat ze een ‘eigen bril’ heeft. Met enige zurigheid duiden de schrijfsters die openheid van Halsema als aandachttrekkerij.

Vrije keuzes? De auteurs verwijten Halsema voorbij te gaan aan de centrale vraag binnen dit onderwerp: maken moslimvrouwen hun keuzes (voor een wat kuisere en dienende levensstijl) in vrijheid of niet? Kies je voor een andere levensstijl, met de prijs van uitsluiting door je meest dierbaren, of kies je voor aanpassing?

In de aflevering die gewijd wordt aan de Pakistaanse actrice Veena Malik zet Halsema haar vraagtekens bij het huwelijk waarmee Malik haar carrière als werkende vrouw opgeeft. Halsema is nog voorzichtig maar voor de meeste kijkers is het wel duidelijk wat je te wachten staat als vrouw in Pakistan wanneer je besluit om als Bollywood-actrice in India te tongzoenen met een knappe acteur op het witte scherm: massa’s doodsbedreigingen, leven onder zware beveiliging, distantiëring van je eigen familie, enzovoorts. De ellende die je overkomt bij een ‘andere’ keuze spat van het beeldscherm af! Hoezo keuzevrijheid? Halsema krijgt ook het verwijt dat ze zo naïef is om Malik te vragen of ze nog wel in de Islam gelooft (“En jouw God is nog steeds Allah?”). Actrice Malik antwoordt dat ze nog steeds gelooft, maar wel in een andere versie van de ‘zuivere’ Islam. Hetzelfde is het geval bij de gescheiden vrouw die in de vorige aflevering werd gevolgd. Verstoten door familie omdat de schaamte voor de omgeving ernstiger blijkt dan het stelselmatig geterroriseerd te worden door je eigen echtgenoot (dit gebeurde in Nederland).

Halsema is zelf ongelovig en hier een daar kan ze haar oprechte verbazing over ‘geloof’ niet onder stoelen of banken steken. De recensenten leggen zout op die enkele voorbeelden, maar ze gaan voorbij aan het feit dat Halsema veel vaker de respectvolle vraag stelt hoe groot de keuzevrijheid van moslimvrouwen nou eigenlijk is. Dat doet ze niet door elke moslimvrouw die kuis gekleed gaat à priori als ‘gevangene’ te bestempelen. Dat is meer ‘PVV-stijl; . Maar ze vermoedt wel (voorzichtig) dat er ook moslimvrouwen zijn die wel erg grote offers moeten brengen om een ander leven te leiden dan ze vanaf de geboorte in hun strot wordt geduwd. Ofwel: uitsluiting door al je dierbaren is een wel erg grote prijs voor een ander leven waarvoor je vooralsnog alleen maar van droomt. Zo ontstaat het beeld dat er ook veel moslimvrouwen zijn voor wie geluk niet veel meer dan betekent dan ‘opluchting’. De hel in het vooruitzicht bij een zelf gekozen levensstijl is zo angstwekkend dat aanpassen relatief aantrekkelijk wordt. Zeg maar ‘geluk light’ ….

Perspectief In de ontdekkingstocht van Halsema door de wereld van moslimvrouwen projecteert zij soms haar eigen waarden op wat ze ervaart. Ze geeft dat eerlijk toe, zonder te vervallen in het simplisme dat deze discussie doorgaans kenmerkt (“Alle moslimvrouwen worden onderdrukt”). Ze zet daarmee een stap vooruit in een genuanceerder kijk op gelovige vrouwen met een andere levensstijl dan die in Nederland gewoon is. Nou ja, ‘gewoon’ … Ook in Nederland zijn er vrouwen die kuis en monogaam leven op basis van andere geloven dan alleen de islam.

Maar de vraag blijft telkens in hoeverre hun keuze daarin echt vrij is geweest. In de eerste plaats: hebben ze een eerlijk perspectief gekregen van de alternatieven waaruit ze kunnen kiezen? Of zijn ze daarvoor stelselmatig afgeschermd? Een 18-jarige vrouw, opgegroeid in een dorp in het Rifgebergte, uitgehuwelijkt aan een Nederlandse jongen met Marokkaanse roots heeft minder perspectieven gepresenteerd gekregen dan een meisje/vrouw met Marokkaanse ouders die in Nederland is opgegroeid.

In de tweede plaats: hoe groot is de druk geweest in hun directe omgeving? Riskeren zij met een andere levensstijl de chantage van totale uitsluiting door hun dierbaren, of kunnen zij leven zoals ze willen met behoud van relatie met hun familie? Een dilemma dat voor vele katholieken en protestanten in de tweede helft van de vorige eeuw geleid heeft tot persoonlijke drama’s. Een dilemma dat anno nu ook speelt bij vrouwen die opgroeien in gezinnen met gelovige moslimouders (en nog steeds bij een klein aantal vrouwen dat nu opgroeit in de Nederlandse ‘Bible belt’).

Er zullen vrouwen zijn die in vrijheid kiezen voor geen seks voor het huwelijk, een man die de kost verdient, full time moederschap en een vroom leven voorgeschreven door de Koran. Prima, wanneer dat je keuze is. Minder prima, wanneer dit wordt afgedwongen door je nabije omgeving die je chanteert met uitsluiting. Het is een oneerlijke en wrede manier van handelen waarmee je het individu niet respecteert. Noem dat westers, ongelovig, of wat dan ook, maar vrij is het in el geval niet.

Makkelijk Tot slot is het gekozen ‘format’ van een recensie wel erg gemakzuchtig. In dit format kun je gemakkelijk achteroverleunend kritiek leveren op technische en inhoudelijke foutjes in de documentaire van Femke Halsema. En wel zonder dat je zelf aan het werk gaat om aan te geven waar vrouwenonderdrukking in de moslimwereld dan wel of niet plaatsvindt. Deze gemakzucht is met name jammer omdat de documentaire verbluffend nieuwsgierig en respectvol is opgezet. Dat is Een verademing in een debat dat zo vaak ontaardt in simplisme en polarisatie in het PVV-tijdperk.

Zoals Halsema te werk gaat, verwacht je van academische moslima’s geen negatieve recensie, maar eerder goed gefundeerde toevoegingen met een moslimbril zodat ‘wij westerlingen’ daarvan kunnen leren. Juist dit soort documentaires geeft de kans om de dialoog nu eens echt te beginnen. Halsema verdient meer dan alleen maar kritiek op haar beperkte (westerse) blik.

Ik roep de drie recensisten daarom op om de dialoog aan te gaan en als wetenschappers bij te dragen aan een geïntegreerd beeld (oost/west) over keuzevrijheid voor vrouwen. Laat zien waar dat niet gebeurt en waar dat wel gebeurt en waar wij ons als ‘westerlingen’ daarvan niet bewust zijn. Dat biedt meer hoop op verbinding en vooruitgang dan iemand die toenadering zoekt alleen maar te bekritiseren.

Lees ook het artikel van Ibtissam Abaaziz, Miriyam Aouragh en Mariam El Maslouhi: Is jouw god nog steeds Allah?