Nalatenschap met een vleugje Ketoembar

Er was enige reuring (want van opschudding kunnen we Indische Nederlanders nooit betichten) in de aanloop naar de 4 mei herdenking. Zou er ditmaal meer aandacht komen voor de mensen die in de voormalige Indische kolonie hebben geleden onder de bezetting? Het herdenken van slachtoffers van de politionele acties is blijkbaar nog een brug te ver, maar het herdenken van de Indische Nederlanders die geleden hebben onder de Japanse overheersing is inmiddels geoorloofd. Waarom deze groep herdenken? Een beschouwing vanuit literair oogpunt.

Na de onafhankelijkheid bestond er opeens een grote groep mensen die tussen wal en schip viel: de Indische Nederlander. Er zijn tegenwoordig niet veel mensen meer die zich “eerste generatie” mogen noemen. Dit was een generatie die zich vooral typeerde door hun stilzwijgen. Eigenbelang werd achter het rotanhouten kamerscherm gestopt, om zich zo goed mogelijk te kunnen conformeren aan het nieuwe vaderland. En ze waren er sterren in. Menige familiegeschiedenis is nooit meer opgerakeld, meegenomen in de graven op Nederlandse poldergrond. Formidabel voer voor kunstzinnige uiting.

Nalatenschap De Indische Nederlander was introvert, nederig en ondoorgrondbaar, denk aan Hella Haasse’s “Oeroeg”. Maar de ‘Indo’ was ook muzikaal, kon uitstekend koken, sprak keurig – soms zelfs wollig – Nederlands waar toch een zwaar accent in doorklonk en had een hoge achting voor het koningshuis. De nalatenschap van de eerste generatie is gelukkig meer dan enkel de Indische keuken. Het is mede te danken aan een groep mensen die eind jaren vijftig van de vorige eeuw de Indische cultuur in stand hielden door middel van het oprichten van een festival. Dit jaar viert de Tong Tong Fair haar zestigste verjaardag. Een mooi moment om terug te blikken naar het aandeel van de ‘kinderen van de Oost’.

Nederlands immaterieel erfgoed van Indische komaf is ruimschoots aanwezig. Denk aan IndoRock zoals die van de Tielman Brothers of Balinese dans. Ook materieel erfgoed is er te vinden. Vooral in de Letteren kan er niet voorbij gegaan worden aan de invloed van vele Indische schrijvers op de Nederlandse cultuur. Waar tweede generatie Indo’s zoals Alfred Birney, Marion Bloem, Adriaan van Dis en Reggie Baay gevestigde namen zijn in het literaire landschap, is het aannemelijk dat zij stevig staan op het fundament dat door de generatie voor hen gelegd is. Van avontuurlijke novelles tot pockets doorspekt met nostalgie; schrijvers als Augusta de Wit, Maria Dermoût, Tjalie Robinson, Paula Gomes, F. Springer, Bep Vuyk, E du Perron, Adinda, Noto Soeroto, Rudy Kousbroek, Louis Couperus en zoveel anderen brachten een enorme verrijking. Maar ook deze kunstenaars stonden op de schouders van hun voorgangers.

Onderzoeker Olf Praamsma stelde dat er rond 1885 sprake was van een constante stroom Indische literatuur. Vooral de generatie ten tijde van de onafhankelijkheid had een aanzienlijke impact op de Nederlanse Letteren. Het was hun Indië: de wereld van de onmogelijke terugkeer. Tragiek, verlangen, afscheid, verbeelding en de innerlijke wereld vormen niet zelden de thematiek. En zelfs nu voelt de 4e generatie een aandrang de Tong Tong Fair te bezoeken om de geuren van opa en oma’s tijd op te snuiven, om te bladeren door geschiedenisboeken. Het is de herkomst die roept. Om met Ruebsamen’s woorden te spreken: “het zijn de Tropen waar wij vandaan komen.”

Cc-foto: Tong Tong Fair