Nationale democratie gaat de wereld niet redden

Eind dit jaar vindt in Parijs de jaarlijkse klimaattop plaats. Het is de zoveelste poging, van de Verenigde Naties, om met alle aangesloten landen tot concrete afspraken te komen om klimaatverandering tegen te gaan.

De druk is hoog: het lukt al jarenlang niet om een hard akkoord te sluiten. In 2009 ging de top in Kopenhagen, ondanks de aanwezigheid van veel wereldleiders, de boeken in als ‘mislukt’. De huidige Kyoto-afspraken lopen tot 2020. Wat de wereld daarna aan klimaatopwarming gaat doen moet in december op de top in Parijs worden uit onderhandeld.

Voor oorzaken van het niet kunnen komen tot bindende afspraken wordt gewezen naar verlies van soevereiniteit. Nationale overheden willen zich niet binden aan afspraken waar consequenties aan kunnen hangen wanneer doelen niet op tijd worden behaald. Daarnaast willen weinig landen maatregelen nemen die de economische groei kunnen schaden, bang om concurrentiekracht te verliezen. En snel groeiende economieën zoals China wijzen graag naar de 200 vervuilende jaren die Europa er al op heeft zitten om de levenstandaard te bereiken die het nu heeft.

Groene daken Singapore: de kleine stadsstaat in Zuid-Oost Azië is met haar 5,5 miljoen inwoners één van de meest duurzame steden ter wereld. Groene gevels en daken moeten het stedelijke en tropische klimaat leefbaar houden. Afvalbakken zijn nauwelijks te vinden op straat omdat huishoudelijk afval ondergronds wordt getransporteerd. 61% ervan wordt gerecycled, tegenover een Europees gemiddelde van 35%.

Vanwege de hoge vraag naar zoet water wordt inmiddels 30% van het drinkwater gehaald uit gefilterd afvalwater. De 17 waterreservoirs houden het regenwater vast, om ook in droge perioden de stad te blijven voorzien van drinkwater. Om verstopte straten te voorkomen maakte Singapore het openbaar vervoer snel en goedkoop. Dit in tegenstelling tot de auto, waarvoor een 10-jaarlijkse licentie – te koop via een maandelijkse veiling – kan oplopen tot meer dan 40.000 euro. Het in Nederland politiek gesneuvelde rekeningrijden rekent daarbovenop nog eens hoge tarieven voor het rijden tijdens spitsuren en op drukke verkeersroutes.

Pragmatisch ‘Disneyland met de doodstraf’ wordt Singapore wel eens gekscherend genoemd. Niet alleen het feit dat de doodstraf nog kan worden toegepast, ook het ontbreken van noemenswaardige politieke oppositie en onafhankelijke pers zijn een doorn in het oog van Westerse critici. Niet gek dus, dat er zonder politieke verdeeldheid snel rigoureuze maatregelen genomen kunnen worden om de stad leefbaar te houden. Maar meer nog dan politiek is het de noodzaak die Singapore tot daadkrachtig handelen verleidt. Zonder delfstoffen en afhankelijk van buitenlandse investeringen, bewoners en bezoekers, moet de stad wel aantrekkelijk blijven als woon- en werkplek.

Het is dit pragmatisme wat wereldwijd steden verplicht om te ‘dealen’ met de gevolgen van klimaatopwarming. Nationale regeringen zijn vaak sterk ideologisch getint. Is Nederland nog grofweg in te delen in ‘links’ en ‘rechts’, in Angelsaksische democratieën nog sterker verdeeld in een twee partijen-stelsel. De Amerikaanse politicoloog Benjamin Barber, schrijver van het boek ‘ If mayors ruled the world’ , ziet dat steden wel pragmatisch zijn. ‘In de VS hebben we zestien miljoen illegalen. De regering houdt de handen voor ogen, maar in steden lopen deze mensen gewoon rond, dus burgemeesters kunnen dat niet negeren.’ Uiteindelijk moet iedere stad er voor zorgen dat het vuilnis wordt opgehaald, er scholen worden gebouwd en dat armoede bestreden wordt.

Toen afgelopen voorjaar VVD en PvdA na veel moeite tot een compromis kwamen rond bed, bad en brood-verschaffing aan uitgeprocedeerde asielzoekers, kondigden gemeenten na bekendmaking van het akkoord gewoon door te zullen gaan met het verlenen van eerste levensbehoeften aan daklozen. ‘Wij vinden het niet humaan om (uitgeprocedeerde) asielzoekers op straat te zetten’ verklaarde de Gemeente Utrecht kort na het akkoord. ‘Nog los van eventuele risico’s op het terrein van openbare orde en veiligheid.’ 

Daarnaast werkt de schaalgrootte in het voordeel van de stad. De kloof tussen nationale politiek en burger is groot maar bij wat er in hun straat en stad gebeurt voelen bewoners zich wel betrokken. De mogelijkheden voor directe invloed via buurtcomité of andere participatiewijzen zijn veel groter in de stad dan op nationaal niveau.

Verandering En, zo betuigt ook Barber, innovatie en verandering verspreidt zich eerder informeel en vrijwillig dan via wetgeving van een nationale overheid. Het is het niveau waar de problemen worden ervaren – bewoners, de wijk, de stad – waar men het hardst op zoek is naar een oplossing. Utrecht en Rotterdam stellen zelf autovrije zones in en weren vervuilende auto’s uit hun stadscentra, zonder op Den Haag te willen wachten.

Of er komende winter in Parijs een daadkrachtig akkoord op tafel komt is te betwijfelen. Er valt meer verandering te verwachten van onderop. Singapore en veel andere steden laten zien dat de noodzaak op lokaal niveau te hoog is om achterover te blijven leunen. Daar waar de problemen van een veranderende wereld het hardst worden gevoeld, daar moeten de oplossingen vandaan komen.