Nederlaag Britse Liberaal-Democraten levert essentiële lessen op

Vier jaar geleden was ik samen met andere liberalen uit Europa te gast bij een (besloten) bijeenkomst van de Britse Liberaal-Democraten. Ze waren net tot de regering met de conservatieven toegetreden. Het was een interessante, leerzame dag met partijleider Nick Clegg in een sleutelrol. Nu de Libdems een fikse nederlaag hebben geleden, en Clegg is opgestapt, zijn de lessen van die besloten dag essentieel.

Regeringsdeelname De reden die veelal wordt genoemd voor het grote verlies van de LibDems, is hun regeringsdeelname in de coalitie met de Conservatieven. Het Britse politieke systeem kent weinig coalitieregeringen, en de Libdems hadden daardoor ook weinig ervaring met regeren. Bovendien moet een regeringspartij in een coalitie ook concessies doen, en de achtervan de LibDems zou daar extra gevoelig voor zijn. Gezien de uitslag van deze week lijkt dit een juiste analyse.

Met het scenario dat de LibDems weggevaagd zouden worden bij deze verkiezingen was al vanaf dag 1 rekening gehouden door partijleider Nick Glegg. Na een mooie overwinning in 2010 koos hij ervoor om desalniettemin in een regering te stappen. Hij wist van de enorme risico’s, maar hij koos bewust die te nemen.

Besloten bijeenkomst Vrijwel onmiddellijk na de start van de regering werd het gevreesde scenario bewaarheid. De LibDems kelderde gigantisch in de opiniepeilingen. Om de ongerustheid hierover te adresseren organiseerde Clegg, samen met zijn fractiegenoten in het Hoger en Lagerhuis, een besloten bijeenkomst in Londen. Hij nodigde daarbij verschillende (progressief) liberalen uit Europa uit, die dezelfde soort discussies hebben gehad bij regeringsdeelname. Ik was daar, samen met Lousewies van der Laan, namens D66.

Aan het eind van de bijeenkomst nam Nick Clegg het woord en zei dat hij zich bewust was van de grote omslag die het regeren gaf voor de achterban van zijn partij. Zijn woorden van toen heb ik opgeschreven, want hij zei rake zaken:

People liked the Libdems because we didn’t have any responsibility for difficult discussions. To vote Libdems was harmless. Yes, one always gets more sympathy when you are on the fringe. Some of our supporters would have liked that the Libdems stayed there. Not important, but very sympathetic. Now that has changed. It’s a mind shift, and some will not be able to accept this new position in the political landscape. That’s a major issue.

Deze woorden staan me nog goed bij, want het zegt precies wat voor veel politieke partijen geldt, zeker als de ze gevestigde machtspartijen aanvallen. Clegg was moedig genoeg om na een mooie overwinning te laten zien dat een geachte ‘fringe’-partij in staat was het land te regeren. En dat is ze gelukt. Helaas heeft dat het verlies nu niet kunnen voorkomen.

Onmogelijk bewust te zijn In mijn ogen heeft dat onder andere te maken een met de dubbelhartige wijze waarop de LibDems de afgelopen tijden campagne hebben gevoerd. Veel campaigners waren niet in staat te doen, waar Clegg het over had: zelfbewust te zijn. Daar voor in de plaats werd te vaak een aanval lijdzaam ondergaan, in plaats van weersproken. Of werd de rol van ‘burgemeester in oorlogstijd’ gekozen. In plaats van de eigenstandige rol te benadrukken, kwamen ze met slogans als ‘The Liberal Democrats will add a heart to a conservative government, an a brain to a labour one’ – met een knipoog naar ‘The Wizard of Ozz’. Met deze benadering reduceerde de Libdems zich tot slechts bijwagen bij de hoofdstromingen ‘socialisme’ of ‘conservatisme’. Het staat haaks op de zelfstandige rol die het liberalisme zou moeten en kunnen innemen.

Overigens gaat de les van Clegg ook op voor allerlei andere stromingen in de politiek. Ooit dacht de (conservatief-liberale) VVD dat alleen de PvdA en CDA de grootste partijen konden worden, en zagen zichzelf eigenlijk ook als slechts garnering voor de twee ‘groten’. Maar onder Rutte is dat idee losgelaten, en voor het eerst in meer dan 70 jaar is er eindelijk een premier van een andere kleur dan van CDA of PvdA.

Dat nog rechtsere kiezers niet alleen met Wilders’ PVV opgescheept zitten – die zich alleen maar in slachtofferschap wentelt – bewijst Leefbaar Rotterdam lokaal. Zij bewijzen verantwoordelijk en groot te kunnen zijn.

Zelfs de PvdA en VVD verliezen zich inmiddels steeds meer in oneigenlijk ‘vleugel’-gedrag. Samsom’s PvdA trekt ook voortdurend de kaart van ‘de burgemeester in oorlogstijd’ en de VVD poogt regelmatig de PVV-light te zijn.

Wees geen vleugel, wees de hele vogel! 

Dit stuk verscheen eerder op de website van Boris van de Ham

Foto: Boris van der Ham