Nederland is een bang land dat het liefst alles glad strijkt

Nederland is bang. Dat constateert psychiater en filosoof Damiaan Denys in een interview met Vrij Nederland. De afgelopen jaren heeft hij Nederland zien veranderen in een angstmaatschappij. Door alles in duizendvoud te controleren proberen we de angst te bezweren. Tevergeefs. Denys: “Hoe meer je gericht bent op controle, hoe meer je de wereld vanuit angst beziet, want veel dingen zijn in essentie oncontroleerbaar, en angst al helemaal.”

Denys noemt een aantal zaken op die ons angst inboezemen, waaronder ebola, terrorisme, mobieltjes, drones en koolhydraten. Aan dat rijtje had hij gerust creativiteit kunnen toevoegen. Vorige week raakte schrijver Anton Dautzenberg zijn baan kwijt bij de Fontys Academy for Creative Industries. De reden: Dautzenberg zou te controversieel zijn.

Aandachttrekker Wanneer wordt creativiteit te controversieel? Waar is Fontys bang voor? Het klopt dat Dautzenberg in zijn nog korte schrijverscarrière al behoorlijk wat rumoer heeft veroorzaakt. Hij publiceerde eerder fictieve interviews in de VPRO-gids, werd lid van pedofielenvereniging Martijn, en publiceerde een briefwisseling met wetenschapsfraudeur Diederik Stapel. Een aandachttrekker, zou je kunnen denken. Maar de acties van Dautzenberg dienen altijd eenzelfde doel. Ze ontsluieren waarheden en laten zien dat die vaak niets anders zijn dan opgeblazen ficties. Of het nu gaat om de pedofielenjacht die gevoerd wordt vanuit de gedachte dat alle pedofielen eeuwig crimineel zijn, of om het heilige geloof in de wetenschap, Dautzenberg draait de werkelijkheid graag om en laat zien welke fictieve aannames erachter zitten.

Dautzenberg doet kortom wat een kunstenaar moet doen. Een spiegel voorhouden, zekerheden ondermijnen, aanzetten tot zelfstandig denken. Ja, dat doet soms een beetje pijn. Maar het is een pijn waar je van groeit.

Wilde denkers De aangewezen man voor Fontys Creatieve Industries zou je zeggen, maar niets is minder waar. Voor Fontys is creativiteit vooral iets dat verkocht moet worden. Dat geschikt moet zijn voor industriële verwerking. Voor massaproductie. Dan heb je weinig aan wilde denkers als Dautzenberg, die in eerste instantie het publiek afschrikken. Fontys wil geen creativiteit die ontregelt, maar creativiteit die goed geregeld is. Die gecontroleerd en wel de lopende band verlaat om probleemloos de markt op te gaan. Niet voor niets geeft Fontys op haar website aan dat ze studenten opleidt die ‘beseffen dat creativiteit ook een zakelijke kant heeft.’

Voor Fontys moet Dautzenberg iets zijn om te vrezen. Een denker die je niet onder de duim kunt houden. Oncontroleerbaar. Dus weg ermee. Fontys wil geen kunstenaars, Fontys wil entertainers.

Bang Het ontslag van Dautzenberg bij Fontys laat niet alleen zien wat voor een armzalige opvatting van creativiteit daar de maatstaf is. Het laat ook zien dat de creatieve sector bang is geworden voor datgene wat ze zou moeten omarmen als haar kloppend hart: ontregeling.

Denys heeft gelijk. Nederland is een bang land dat het liefst alles glad strijkt. Zelfs creativiteit moet zo veilig mogelijk worden opgediend. Fontys heeft gehandeld uit angst. Want dat wilde denken van Dautzenberg, dat zou zomaar eens tot imagoschade kunnen leiden en de studenten zelfstandig laten nadenken. En dat kan niet de bedoeling zijn. Creativiteit moet leiden tot zoete koeken, niet tot voer voor de hersens.