Netanyahu of Herzog?

Op 17 maart 2015 worden in Israël parlementsverkiezingen gehouden. Aanvankelijk zag het er naar uit dat de huidige premier Netanyahu zonder meer opnieuw premier zou worden. Maar de laatste opiniepeilingen laten zien dat zowel de partij van Netanyahu, Likoed, als de oppositionele Arbeiderspartij kans maken de grootste fractie in het parlement te worden. Dat zou kunnen betekenen dat niet Benjamin Netanyahu de volgende premier van Israël wordt, maar zijn rivaal en leider van de oppositie Isaac Herzog van de Arbeiderspartij. Het zijn dus spannende verkiezingen, maar waar gaan ze over?

De verkiezingsstrijd is fel, maar het thema vrede speelt een minder prominente rol in de campagne dan we vanuit Europa geneigd zijn te denken. Veel aandacht gaat uit naar economische vraagstukken. De explosieve stijging van de huizenprijzen die het veel jonge Israëli’s onmogelijk maakt zelfstandig te wonen vormt een hot issue.

Evenals in vorige verkiezingen speelt Netanyahu in op de gevoelens van angst en onzekerheid onder de bevolking. Hij presenteert zich als de enige kandidaat bij wie de veiligheid van Israël in goede handen is. Zijn opponent Herzog probeert duidelijk te maken dat hij op dat punt niet voor Netanyahu onderdoet. Waar het gaat om de veiligheid van Israël is er geen licht tussen de opvattingen van Netanyahu en hemzelf, zo verklaarde hij. Hij deelt ook Netanyahu’s angst voor een Iraans atoomwapen.

Het politieke veld De twee grootste partijen (Likud van Netanyahu en het zogenoemde Zionistische Kamp, een samenwerkingsverband tussen de Arbeiderspartij en Hatnuah van voormalig minister van justitie Tzipi Livni) stellen het voor alsof de verkiezingen eigenlijk gaan over de keuze voor Netanyahu of Herzog als premier. Maar beide partijen komen in de peilingen niet verder dan iets meer dan 20 van de 120 zetels.

De Knesset, het Israëlische parlement, heeft 120 zetels. 11 partijen zullen waarschijnlijk de kiesdrempel halen. Deze partijen staan op veel punten lijnrecht tegenover elkaar. De houding tegenover een Palestijnse staat is slechts één van de vele zaken waarover de Israëlische politiek verdeeld is. Om andere scheidslijnen te noemen: de verschillende opvattingen over religie en de aanpak van sociaal-economische vraagstukken.

Om het overzichtelijk te houden kan je de partijen onderverdelen in een centrum-links blok (42 zetels, volgens de laatste peiling), een rechts blok (49 zetels), de ultra-orthodoxe partijen (17 zetels) en de Arabische gemeenschappelijke lijst (12 zetels). Van deze groepen zijn slechts de partijen uit het centrum-linkse blok en de Arabieren voorstander van de twee-statenoplossing.

Er zal, hoe dan ook, een coalitieregering moeten worden gevormd. En dat is waarschijnlijk lastiger voor Herzog dan voor Netanyahu. Opgeteld zullen de centrum-linkse partijen waarschijnlijk minder zetels krijgen dan de rechtse fracties. Zeker als de ‘natuurlijke’ bondgenoten van Likoed, de ultra-orthodoxe partijen, een nieuwe regering Netanyahu zouden steunen, zal een vierde kabinet Netanyahu een feit zijn. Ook als het Zionistische Kamp de meeste stemmen krijgt.

Maar de Israëlische politiek is vaak onvoorspelbaar. Niet alleen ideologische of programmatische overwegingen spelen een rol bij de coalitievorming. Persoonlijke animositeit, opportunisme of pure machtspolitiek zijn evenzeer aan de orde en kunnen voor verrassende uitkomsten zorgen. Voor ons is de centrale vraag bij dit alles: wat betekent de uitslag van de verkiezingen en de regeringsvorming voor de kansen op duurzame vrede?

De positie van Netanyahu In ieder geval is duidelijk dat een nieuwe periode met Netanyahu als premier geen enkel perspectief biedt voor de oplossing van het Israëlisch-Palestijnse conflict. De door de Amerikanen vorig jaar geïnitieerde vredesbesprekingen zijn jammerlijk mislukt. Het is usance dat de Palestijnen de schuld krijgen voor op niets uitgelopen onderhandelingen, maar in dit geval was het toch echt de regering Netanyahu die het vredesproces bewust saboteerde. Tot die conclusie kwam in ieder geval de Amerikaanse hoofdonderhandelaar Indyk, die dat ook, zeer ongebruikelijk, publiekelijk verkondigde.

Netanyahu beweerde dat hij voorstander is van een twee-statenoplossing, maar handelde daar niet naar. Ondanks Amerikaanse druk om de bouw van nederzettingen, in ieder geval tijdelijk, stop te zetten, bleef de regering het aantal joodse vestigingen in bezet gebied uitbreiden. Ook zegde Netanyahu de kolonisten in de bezette gebieden toe dat hij, als hij opnieuw premier wordt, hun nederzettingen niet zal ontruimen.

Zelfs op het punt van veiligheid was Netanyahu niet erg succesvol. Hij begon een oorlog die als doel had Hamas voor eens en voor altijd uit te schakelen. De aanval op Gaza koste 2100 Palestijnen en 76 Israëli’s het leven. Een deel van Gaza werd met de grond gelijk gemaakt, maar Hamas werd niet vernietigd. Het kon zelfs verklaren dat het de strijd had gewonnen. Dat was grootspraak, maar in de ogen van de bevolking van Gaza heeft Hamas, voor de oorlog nog zeer impopulair, aan prestige gewonnen.

De positie van Herzog Herzog neemt ten opzichte van de Palestijnen een andere positie in dan Netanyahu. Hij keerde zich tegen een kabinetsvoorstel dat Israël definieert als zuiver joodse staat met als argument dat Arabische staatsburgers er tweederangsburgers door worden. Ook toonde hij zich voor de verkiezingscampagne voorstander van de stichting van een onafhankelijke Palestijnse staat.

Kort na zijn aantreden als nieuwe leider van de Arbeiderspartij in november 2014 bezocht Herzog de Palestijnse president Mahmoud Abbas waarbij hij zich uitsprak voor nieuwe onderhandelingen. Tevens beloofde hij dat, indien hij premier wordt, hij het aantal nederzettingen zal bevriezen. Een uitzondering maakte hij overigens voor de blokken die essentieel zouden zijn voor Israëls veiligheid.

Ondanks deze, op zichzelf bemoedigende uitingen, heeft Herzog vrede met de Palestijnen niet tot zijn centrale thema in de verkiezingen gemaakt. Hij heeft veel kritiek op Netanyahu, en zijn negatieve oordeel is vaak zeer terecht, maar het blijft de vraag hoe hij zelf als premier zal opereren.

De verkiezingsuitslag en de mogelijke gevolgen Zowel in Israël als in het buitenland heeft Netanyahu het bij veel mensen verbruid. Ze hebben genoeg van de angstzaaierij, de sabotage van het vredesproces en het nauwelijks verholen racisme van Likoed. Een overwinning van Herzog en de zijnen zou een omslag teweeg kunnen brengen. Wellicht is de laatste kans op een vergelijk met de Palestijnen toch nog niet verkeken. Het is mogelijk maar niet waarschijnlijk.

Een nieuwe regering onder Herzog zal een andere toon aanslaan dan we onder Netanyahu gewend zijn, minder oorlogszuchtig, minder vijandig tegen de eigen Arabische bevolking en minder superieur tegen de Westerse bondgenoten. Dat zal goed vallen in de VS en Europa. Maar betekent dat ook dat er uitzicht komt op de beëindiging van de nu bijna vijftig jaar durende bezetting? Het valt te vrezen dat dit niet het geval is. Als Herzog de nederzettingenpolitiek al zou willen beëindigen en een begin zou willen maken met ontruimingen, dan zullen zijn coalitiepartners zich daar heftig tegen verzetten.

Maar zal Herzog wel willen? Vaak wordt gedacht dat het nederzettingenbeleid een uitvinding van rechts is. Maar dat is niet het geval. De Arbeiderspartij is ermee begonnen en onder de premiers van de Arbeiderspartij werden minstens evenveel, zo niet meer, nederzettingen gesticht dan onder rechtse regeringen. Druk vanuit het Westen de bezetting eindelijk te beëindigen, zal ook onder een centrum-linkse regering nodig blijven.