Nieuwe revolutie Egypte vraagt om slimmere steun Europa

Zonder dat het Westen er oog voor heeft, staat Egypte aan de rand van een tweede revolutie. Economische rampspoed onder het Morsi bewind heeft onrust en polarisatie aangewakkerd. De Europese Unie heeft kansen om de democratische belofte van het Tahrirplein in te lossen onvoldoende benut. De EU moet slimmer en strenger zijn tegelijk.

Alles wijst erop dat Egypte morgen, precies één jaar na de inauguratie van president Morsi, een tweede revolutie gaat beleven. Onder een instortende economie, torenhoge jeugdwerkloosheid (driekwart), toenemende criminaliteit (+ 350 procent in 2012) en een autoritair Islamistisch regime is Egypte verder verscheurd en verhard. Voor morgen zijn massale demonstraties aangekondigd.

Gewelddadige confrontatie Tamarod (‘Rebellie’), een protestbeweging, heeft naar eigen zeggen 15 miljoen online steunbetuigingen ontvangen voor de duidelijke eis: “Morsi moet afgezet”. In reactie hierop is zijn partij, de Moslimbroederschap, een tegenbeweging gestart: Taggarod (‘Onpartijdigheid’). Afgaand op eerdere massademonstraties lijkt een gewelddadige confrontatie onvermijdelijk. Het leger heeft aangekondigd te zullen ingrijpen om de orde te handhaven. De EU staat te veel buiten spel om het regime te weerhouden van repressie en polarisatie, en te bewegen tot hervormingen. Dat is problematisch nu Egypte zo fragiel is.

Niet eerder sinds de demonstraties tegen Mubarak was de onvrede zo groot. Slechts 28 procent steunt de president, voornamelijk partijgenoten of ultraconservatieve moslims. De verdeelde oppositie kan op 30 procent rekenen. Alleen het leger geniet bijna unaniem vertrouwen. Egypte is stuurloos en op zoek naar leiderschap: het leger lijkt nu een veilige keuze. Daar denken duizenden door militaire rechtbanken veroordeelde burgers tijdens de korte junta tussen Mubarak en Morsi vast anders over.

Vrije val Een militair bewind biedt geen oplossing voor de sociaaleconomische problemen die ten grondslag liggen aan zowel de onvrede als onbestuurbaarheid van het land. Op korte termijn moet de vrije val van de economie een halt worden toegeroepen om de neerwaartse spiraal van actie en reactie op straat te stoppen. Alleen in rustiger economisch vaarwater en op basis van de rechtstaat kan Egypte werken aan een betere grondwet, parlementaire verkiezingen houden en een nationale dialoog aangaan.

Buurlanden Qatar, Saoedi-Arabië en Libië hebben een noodinfuus ter waarde van 13 miljard aangelegd. Het acute gevaar van een Egyptisch faillissement is daarmee afgewend; die landen kopen tegelijkertijd invloed. De grote klapper is een IMF lening van 4,8 miljard dollar, waardoor ook ander internationaal geld vrij kan komen. Het IMF zal geen groen licht geven voordat impopulaire structurele economische hervormingen zijn doorgevoerd. Juist die broodnodige maatregelen blijven uit. We zien een race naar de bodem.

Noodinjectie

Europa staat erbij en kijkt ernaar; er is een duidelijkere aanpak nodig. De terechte verontwaardiging over de Europese begrotingssteun aan de Egyptische regering komt op een moment dat er eigenlijk een noodinjectie nodig is. Niet aan de autoriteiten, maar aan maatschappelijke organisaties, breedband internet of samenwerkingsverbanden met de producerende industrie om jongeren op te leiden. De ondernemersdialoog van de EU ‘Task Force’ kan als platform dienen.

In een ideale wereld komen voor- en tegenstanders tot een politiek compromis. Maar dat is in de huidige transitie helaas nog te veel gevraagd. Het is de hoogste tijd dat het democratisch proces zich vanaf de straat naar het parlement verplaatst. Confrontaties zorgen voor geweld, wantrouwen en zijn funest voor buitenlandse investeringen.

Doortastend reageren Het verloop van de protesten morgen is bepalend voor de komende periode in Egypte. De EU moet van dit nieuwe breekpunt gebruik maken en doortastend reageren. Na de val van Mubarak zijn door toezeggingen ook verwachtingen gewekt, mensen rekenen op de EU. Egypte is daarnaast ons grootste buurland in de Zuidelijke Méditerrané. Het kan door haar omvang een belangrijke regionale rol spelen, en in de toekomst een partner zijn voor Europa.

We kunnen nog steeds belangrijke stappen zetten om Egypte niet te laten falen. Dat is ook in ons eigen belang. De Egyptische bevolking moet op onze steun kunnen blijven rekenen, juist nu het bewind niet in staat of bereid is verandering te brengen. Bij projecten met heldere doelstellingen is effectiviteit van hulp beter controleerbaar; het moet een voorwaarde zijn. Brede begrotingssteun is vaak tevergeefs, en voor D66 onbespreekbaar zolang mensenrechten, de democratie en rechtsstaat niet voldoende zijn gegarandeerd.