Nobel en neutrino's

Saul Perlmutter, Brian Schmidt en Adam Riess ontdekten veertien jaar geleden iets wat eigenlijk onmogelijk was. Deze week kregen ze er de Nobelprijs Natuurkunde 2011 voor.

Het verhaal van de versnellende uitdijing van het heelal is eigenlijk te gek voor woorden. Iedereen ging er vanuit dat het heelal in de loop van de tijd just steeds langzamer zou uitdijen. In 1998 waren er dan ook maar weinig astronomen te vinden die geloof hechtten aan de resultaten van Perlmutter, Schmidt en Riess.

Maar de metingen aan verre supernova’s zijn inmiddels op allerlei manieren herhaald en uitgebreid; alle mogelijke foutenbronnen zijn boven water gehaald en verdisconteerd, en er is zelfs ondersteunend ‘bewijs’ vanuit heel andere deelgebieden van de sterrenkunde. Niemand lijkt er meer omheen te kunnen.

De prijs die kosmologen moeten betalen is echter wel heel hoog. Als je accepteert dat we in een versnellend heelal leven, is de consequentie dat de inhoud van het heelal voor bijna driekwart bestaat uit mysterieuze donkere energie, waarvan geen mens de ware aard kent.

Die ongelukkige stand van zaken lijkt het Nobelprijscomité niet te deren: het is de ontdekking die hier wordt beloond, niet de bizarre consequentie ervan.

Heel misschien gaat het met de snelle neutrino’s van een paar weken geleden net zo. Als onafhankelijke experimenten de komende jaren bevestigen dat deze spookdeeltjes inderdaad sneller kunnen reizen dan het licht, zullen natuurkundigen dat uiteindelijk accepteren en in hun theorieën verwerken. Ook al zouden die snelheidsduivels ons opzadelen met nog veel grotere raadsels, waarvan niemand de oplossing kent.

Het is zelfs niet uitgesloten dat er ooit nog eens een Nobelprijs Natuurkunde wordt uitgereikt aan de neutrino-fysici van CERN. Misschien wel lang voordat wetenschappers alle consequenties van de compleet onverwachte ontdekking overzien en begrijpen.

De meeste deeltjesfysici willen er op dit moment nog niet aan. Maar dat gold in 1998 ook voor de meeste kosmologen die geconfronteerd werden met de verrassende meetresultaten van Perlmutter, Schmidt en Riess. Wat nu ronduit onmogelijk lijkt, kan over een paar jaar ‘common knowledge’ zijn.

Natuurlijk is het heel goed mogelijk (en misschien zelfs wel waarschijnlijk) dat het neutrino-resultaat over niet al te lange tijd onderuit wordt gehaald. Maar ook dáár is een parallel te trekken met de ontdekking van de versnellende uitdijing van het heelal. Want nog lang niet alle sterrenkundigen zijn overtuigd door de supernova-metingen, en alternatieve theorieën staan al geruime tijd klaar in de coulissen van de kosmologie.

Dat wordt nog wat als iemand volgend jaar ontdekt waar Perlmutter, Schmidt en Riess de fout zijn ingegaan. Gelukkig voor de drie astronomen hoeft een Nobelprijs nooit meer ingeleverd te worden.

Dit artikel is eerder verschenen op de website van Govert Schilling: allesoversterrenkunde.nl