Nordstream2 is geen commercieel maar een politiek project

In de discussie over de dramatische stijging van de gasprijs in Europa staat nog steeds één vraag centraal: kon de productie de sterk gestegen vraag niet bijhouden of beperkte het Russische Gazprom, Europa’s grootste gasleverancier, doelbewust het aanbod ?

Aanvankelijk gingen analisten in Europa ervan uit dat de prijsstijging een gevolg was van een wel vaker voorkomende mismatch tussen vraag en aanbod. De laatste weken kwamen er echter steeds duidelijker vermoedens dat Gazprom bij de stijging een rol speelde.

Nu blijkt dat Russische waarnemers openlijk en gedetailleerd Gazproms verantwoordelijkheid bevestigen. Voor hen staat vast dat het bedrijf daarmee de Europese Unie wil dwingen om zijn Nordstream2-pijpleiding, die gas van Rusland naar Duitsland moet gaan pompen, snel en zonder voorwaarden in bedrijf te laten gaan. De laatste Nordstream-buis werd op 10 september gelegd, maar de leiding kan pas in gebruik worden genomen wanneer de Europese Unie formeel heeft vastgesteld dat die aan alle EU-vereisten voldoet.

Zoals altijd wanneer men onderwerpen die Rusland betreffen goed wil kunnen begrijpen is het ook hier van belang om te luisteren naar wat onafhankelijke Russische deskundigen te zeggen hebben. Gelukkig zijn die er zelfs in het Rusland van president Poetin nog steeds, vooral bij nieuwssites als Exo Moskvi en Novaya Gazeta.

In een recent interview met Exo Moskvi spreekt econoom Konstantin Sonin over het gebruik door Rusland en Gazprom van “gas en manipulatie van de markt als geo-politiek wapen.” Mikhail Krutikhin, partner van RusEnergy consultancy en sinds 1993 analist van de Russisch gas- en olie-industrie, stelt in Novaya Gazeta dat de prijsstijging het gevolg was van een normaal vraag- en aanbodprobleem in Azië. Maar toen de prijzen in Europa volgden begon Gazprom door allerlei verklaringen “een sfeer van paniek  te creëren die de prijzen verder opdreef.” Zo sloten ze hun bestaande gasleidingen naar Europa regelmatig af voor “inspecties”, verklaarden geen contracten meer af te sluiten bovenop de nog lopende contracten, vulden hun bijna lege ondergrondse opslagruimtes in Europa niet aan en zeiden niet méér gas door de pijpleiding te pompen die via Oekraïne naar Europa loopt.

Het stoppen van aanvullende gasleveringen bij een sterk gestegen prijs noemen de Russische analisten commercieel gezien onzinnig en duidelijk een politiek besluit. Van Gazprom-contacten hoorde Krutikhin dat het bedrijf alleen meer gas wil leveren wanneer de Europese Unie toestaat dat Nordstream 2 snel en zonder voorwaarden kan starten. Econoom Sergei Aleksashenko zegt in een interview met Exo Moskvi hetzelfde.

De Europese Unie is verplicht om EU-regels toe te passen op pijpleidingen als Nordstream2. Die bepalen dat de eigenaar van een leiding niet dezelfde mag zijn als de gebruiker ervan en ook dat meer dan één leverancier er gebruik van kan maken. Daarmee wordt de Unie verzekerd van een gegarandeerde en gediversifieerde energie-aanvoer tegen prijzen die niet gemanipuleerd zijn. Gazprom en het Kremlin verzetten zich met hand en tand daartegen. Zij willen niet dat Gazprom zijn monopolie van eigenaar van de gasleiding en van gasleverancier verliest.

Gazprom en president Poetin beweren dat meer gas voor Europa slechts geleverd kan worden via Nordstream2. Dat is echter de leugen en ten top. Gazprom pompte jarenlang probleemloos grote hoeveelheden gas naar Europa via de pijpleiding door Oekraïne en de Yamal-leiding via Wit-Rusland en Polen. Beide vervoeren momenteel slechts een fractie van hun maximale capaciteit. Het totale volume dat Gazprom in de toekomst via Nordstream2 wil gaan leveren kan nu al worden geleverd via Oekraïne, Wit-Rusland en Polen. Dat bevestigt nog eens dat er geen economische reden was om het 15 miljard euro kostende Nordstream2 te bouwen en dus geen commercieel maar een politiek project is. Ook genoemde Russische analisten benadrukken dat het enige doel van Nordstream2 is om de doorvoer van Russisch gas via Oekraïne overbodig te maken en daarmee dat land miljarden dollars aan transit-fees te ontzeggen.

Zo kondigt zich een serieuze en potentieel gevaarlijke strijd aan tussen Rusland en de Europese Unie over een wezenlijk onderdeel van intern Unie-beleid.

De Europese Commissie heeft twee maanden de tijd om vast te stellen of Nordstream 2 aan alle EU-vereisten voldoet. Gazprom zal intussen proberen ogenschijnlijk aan de voorwaarden te voldoen. Het zal een ander Russisch gasbedrijf, bijvoorbeeld Rosneft, als aanvullende leverancier laten optreden. Opererend in het Rusland van Vladimir Poetin kan Rosneft echter moeilijk als onafhankelijk bedrijf in Europese zin worden beschouwd. Gazprom zal ook proberen een bevriend of gecontroleerd bedrijf te regelen als nieuwe eigenaar.

Vraag is of de Europese Unie voldoende wil en kracht heeft om zijn bij wet verplichte regels op te leggen aan een kwaadaardige en machtige speler als Poetins Rusland. Niet voor niets spreekt één van de Russische analisten al van “aarzelingen bij Europese politici om Ruslands rol bij de gasprijs openlijk te benoemen.”

Daarom is het van het grootste belang dat alle lidstaten van de Unie de Europese Commissie volledig steunen in haar toepassing van EU-recht op Nordstream2. Het is onaanvaardbaar dat door toedoen van een land als Rusland een wezenlijk onderdeel van intern EU-beleid wordt uitgehold. Tegelijkertijd moet de Unie er alles aan doen om de productie van, bij voorkeur  schone, energie  te verhogen en de invoer van gas te diversifiëren, opdat de rol van Rusland in Europa’s energievoorziening snel vermindert.