Wat heb ik nu aan m'n fiets hangen?

Plots zijn ze overal in het straatbeeld van Rotterdam en Amsterdam, de vogelvrije huurfietsen. Met duizenden en duizenden tegelijk. Je kunt ze met een speciale app van het slot afhalen door een QR-code op het stuur te scannen, er dan direct een stuk op fietsen en ze vervolgens achterlaten waar je maar wilt. Niks terugbrengen naar een speciale stalplaats. Via gps wordt bijgehouden waar de fietsen zijn. Het kost slechts 50 cent per half uur. Kortom het klinkt ideaal, innovatief, disruptief, duurzaam en nog wat van die enthousiaste termen waarin nieuwe initiatieven al snel gedrenkt worden. Wie kan daar nu tegen zijn? Wie wil er nou niet vernieuwend zijn?

In Rotterdam startte twee weken geleden oBike, een huurfietsenbedrijf uit Singapore en in Amsterdam ging maandag Flickbike van start, eerder dit jaar opgericht door de in Shanghai woonachtige ondernemer Henk de Carpentier.

Ik was er aanvankelijk enthousiast over. Hoe handig. Altijd een fiets ter beschikking als je even ergens heen moet. Nooit meer ‘o m’n fiets staat nog op het station’ of ‘hoe kom ik in hemelsnaam op zaterdagmiddag naar de andere kant van het centrum nu m’n auto in een P-garage staat’. Hup op de huurfiets. Dus ik installeerde de app en stortte de 79 euro borg. In gedachten zette ik m’n huidige afgeragde fiets al op Marktplaats. Wat moest ik daar nog mee nu ik altijd en overal een huurfiets ter beschikking had?

Ik bestudeerde de app. Je kunt bonuspunten ontvangen als je schade rapporteert, fietsen aanwijst die op een illegale plek staan (bijvoorbeeld in een particuliere stalling) maar daarentegen krijg je juist strafpunten als je je niet aan de regels houdt. Oftewel de zelfregulerende participatiemaatschappij die liberalen zo graag voor ogen hebben. Weer een wereldprobleem opgelost dankzij innovatieve ondernemers met de juiste mentaliteit!

Mijn enthousiasme verdampte snel toen ik er een paar dagen later daadwerkelijk gebruik van maakte omdat ik van de rand van het centrum even snel naar de HEMA moest. Je kunt op de app zoeken waar beschikbare fietsen staan maar dat is eigenlijk overbodig want je ziet ze overal. Ik scande de QR-code, klikte op unlock en het op zonne-energie aangedreven slot ging automatisch open. Wow! Bond, James Bond, hoorde ik mezelf zeggen en sprong op de gele oBike. Oeps, dit was geen soepel ritje. De Witte de Withstraat loopt weliswaar licht omhoog richting het centrum maar dit leek meer op de beklimming van de Mont Ventoux. Mijn hartslagmeter sloeg rood uit. Nog even en m’n health app zou een ambulance laten uitrukken.

Het achterwiel hobbelde vervaarlijk. De banden van de fietsen zijn massief zodat ze niet lek kunnen maar een slag in een wiel zit er nog steeds zo in. Ik stopte en ruilde van fiets. De vijftig cent was ik kwijt. In de app kun je dat soort schade melden maar ik wist even niet meer hoe en had in de brandende zon ook geen zin, noch de tijd, het uit te zoeken.

De tweede fiets trapte aanzienlijk soepeler maar kon toch niet tippen aan mijn eigen eenvoudige brikkie. Straks moest ik m bij de HEMA parkeren en dan weer openen als ik terugging. Weer vijftig cent. Het hele idee dat de oBike een alternatief zou zijn voor eigen fietsbezit, zoals bijvoorbeeld GreenWheels voor een auto, viel in duigen. Een middagje naar de stad van winkel naar winkel en terras naar terras kan al gauw vijf euro aan minitripjes kosten. De oBike trapt sowieso te onaangenaam voor lange afstanden. Ineens werd me duidelijk waarom oBike ook voor 17 euro per maand een abonnement aanbiedt waarmee je vijf ritten per dag kunt maken.

Ik keek op de Facebook-pagina van oBike en zag dat iemand klaagde. Bij hem in de straat zijn plekken om je fiets te stallen schaars en daar werden er nu al vier van in beslag genomen door oBikes. Hij had er een foto bijgezet van twee oBikes waar de zadels van afgesloopt waren. Ook geen fijn gezicht.

Die klacht komt eerst als ordinair gezeur over – he, het is ook nooit goed – maar is bij nader inzien terecht en reikt nog verder. oBike gebruikt publieke faciliteiten, fietsenstallingen, om er winst mee te maken zonder er zelf in te investeren. Het is de mentaliteit van nieuwe roofkapitalisten als AirBnB, Uber, Deliveroo. Geld verdienen aan de maatschappij door ‘m te ontwrichten en regels buiten werking te verklaren. Ze worden gedreven door libertaire opvattingen, een ideologie die in rap tempo aan populariteit wint maar waar we opvallend weinig van weten en waar amper debat over wordt gevoerd. Voor libertariërs is de overheid geen collectieve inspanning om de maatschappij beter en rechtvaardiger te laten functioneren maar een vijand die bestreden en ondermijnd moet worden. Winst is het enige dat telt en dat principe wordt verhuld met mooie kletspraatjes als ‘sharen is caren’. Intussen zijn ze alleen geïnteresseerd in het bereiken van een monopoliepositie zodat niemand ze meer iets kan maken.

In Parijs en Londen heb je al veel langer ook huurfietsen maar die worden geëxploiteerd onder toezicht van de gemeente. De fietsen moeten op vaste plekken worden gestald waar ze bij overaanbod worden opgehaald. Dat kost geld, investeringen en onderhoud en daar doen bedrijven als oBike niet aan.

Gaandeweg bekroop me een naar gevoel. Ik opende de app en zag dat ik 56 calorieën had verbruikt. Leuk, maar waarom moet oBike dat weten? Het bedrijf weet natuurlijk ook van waar naar waar ik fiets, hoe snel en zelfs met wie. Kortom m’n halve privé-leven ligt weer in het datamagazijn van een bedrijf. En er wordt in gehandeld zonder dat ik er enige controle over heb,

Er zitten meer haken en ogen aan. Je stapt op een fiets waarvan je niet weet in welke staat die verkeert. Stel de remmen weigeren en je veroorzaakt een ongeluk. Of de voorvork breekt. Met het klikken op ‘ik heb de voorwaarden gelezen en geaccepteerd’ klik je alle aansprakelijkheid voor het bedrijf weg. Want daar houden roofkapitalisten niet van, aansprakelijk te zijn voor hun eigen producten.

In Nederland wordt het -nog?- niet toegepast maar in andere landen, zoals Australië en Singapore, leidt het oplopen van strafpunten tot hogere tarieven zonder dat je dat duidelijk wordt medegedeeld. Dat is al een stuk minder vriendelijk dan het bedrijf zich voordoet.

In China, waar het concept al langer bestaat en er veel van dit soort bedrijven zijn, nemen de klachten toe over fietsvervuiling. De straten staan vol met kapotte huurfietsen waar niemand meer naar omkijkt. Voor de bedrijven is het goedkoper nieuwe fietsen neer te zetten dan ze op te halen en te repareren.  De fiets, ooit het meest duurzame vervoermiddel, is door internetondernemers zo omgetoverd in een wegwerpproduct dat steden vervuilt. Erger kan eigenlijk niet.