Oekraïne is zelf de grote afwezige in het referendum-debat

Het monotone geluid van verkeer op de A20 versterkt de stilte. Geelblauwe vaantjes wapperen in de wind. Het is stil, maar het graf van Yevhen Konovalets wordt nog regelmatig bezocht. “Nog ieder jaar komt er een bus met Oekraïners om zijn dood te herdenken” vertelt de beheerder van de Algemene Begraafplaats Crooswijk.

In 1938 wordt Konovalets, leider van het nationalistische verzetsleger dat tijdens de Russische burgeroorlog vocht tegen de Russen, gedood bij een bomaanslag op de Rotterdamse Coolsingel. “Een deel van één van z’n benen kwam vlak voor mijn voeten terecht”, meldt een ooggetuige in het politierapport. “Ik raapte het behoedzaam op en legde het bij het lijk.” De bom, verstopt in een doos bonbons, had Konovalets kort daarvoor van een kennis gekregen. De kennis bleek later een medewerker van de Russische geheime dienst te zijn geweest. Zij wilden de Oekraïense onafhankelijkheidstrijd de kop indrukken.

Politiek De huidige oorlog in het land heeft onder Oekraïners het nationale bewustzijn versterkt. Tegelijkertijd wakkert het ook spanningen aan tussen Oekraïners en Russen in West-Europa. In augustus 2014 werd het graf van de Oekraïense verzetsheld Stepan Bandera zwaar beschadigd, vertelt de Rotterdamse begraafplaatsbeheerder te vertellen. In München werd een marmeren kruis van 1.80 meter van zijn sokkel afgeblazen door onbekende vandalen. “Dat is natuurlijk geen toeval. We kunnen hier moeilijk alles controleren, maar het had me niet verast als het graf van Konovalets op een dag ook vernield zou zijn.”

Onafhankelijkheidsstrijders zoals Konovalets en Bandera staan sinds de annexatie van de Krim weer volop in de aandacht in Oekraïne. Tegelijk worden ze, net als de politieke leiders van vandaag, door de Russen steevast bestempeld als fascisten omdat ze samen met Nazi-Duitsland tegen het communistische Rusland vochten.  Het huidige conflict wat zich nu al twee jaar voortsleept kan dan ook niet los gezien worden van dit roerige verleden. Nog steeds wedijveren pro-Russische en Oekraïense nationalistische krachten met elkaar om het politieke beleid te bepalen.

Op de Maidan worden helden uit het verre en het recente verleden uitbundig geëerd. Op dit centrale plein in Kiev begonnen in de winter van 2014 protesten vreedzaam maar mondden uit in een veldslag waarbij tientallen doden zouden vallen. Foto’s van overleden strijders en demonstranten worden omringd met bloemen, vlaggen en kaarsen. Het Maidan-plein is zo tot monument verworden voor een toekomstdroom. Het was de weigering van de toenmalige regering om het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne te onderteken dat de protesten deed ontbranden. Het is hetzelfde associatieverdrag waarover Nederland op 6 april zal gaan stemmen tijdens een raadgevend referendum.

Rusland De Maidan-revolutie werd gedreven door de hoop op aansluiting bij Europa en een afscheid van de pro-Russische, corrupte regering van president Janoekovitsj. Het was de druk vanuit Moskou die Janoekovitsj deed besluiten het associatieverdrag niet te ondertekenen.

Het referendum van 6 april gaat dan ook over veel meer dan alleen maar handel.  Het land, ooit de ‘graanschuur van Europa’, is verdeeld in een oostelijk deel met veelal etnische Russen en een centraal en westelijk deel dat de aansluiting bij Europa zoekt. Of het associatieverdrag voor het verder oplopen van spanningen zal zorgen is niet te voorspellen. Wel dat het verdrag Oekraïne helpt een verdere weg naar onafhankelijkheid te bewandelen. Economisch verbonden met zowel Rusland als Europa, een sterkere democratische stem voor het volk en het terugdringen van de wijdverbreide corruptie.

Helaas loopt het referendum-debat uit op een discussie waarin ‘tegen de EU’ of een ‘goed voor de Nederlandse economie’ de grootste argumenten zijn. Dat niet iedereen in een land leeft waarin gelijke behandeling, veiligheid en een stabiele economie vanzelfsprekende zaken zijn is blijkbaar moeilijk voor te stellen. De in 1989 gevallen muur, de scheiding tussen Oost en West, is in Oekraïne nooit helemaal gevallen. We zouden dat belang, het ondersteunen van een volwassen en onafhankelijke democratie, voorop moeten stellen wanneer we aanstaande dinsdag het stemhokje betreden.