Old-boys network strekt zich nu uit over alle sectoren

Eindelijk is ‘ie er dan. Een baanbrekend boek over de macht van de wereldwijde elite dat de gemoederen bezig houdt; ‘Capital in the Twenty-First Century’. Het getuigt van veel lef van Thomas Piketty om zijn boek deze titel mee te geven, want hij roept direct associaties op met Marx zijn baanbrekende boek ‘Das Kapital’. En Marx is op z’n zachtst gezegd momenteel niet erg populair. Thomas Piketty is het eens met Marx dat de invloed van het kapitaal van de elite enorm is, maar Piketty ziet de invoering van het Marxisme geenszins als de oplossing. Piketty gelooft net als ik in een vrije markt. Maar dan wel een échte vrije markt, dus niet eentje gedomineerd door een wereldwijde elite.

De kracht van het boek zit in de grondige onderbouwing. En misschien heeft Piketty ook gewoon geluk. Was de tijd er rijp voor. Oxfam zal wellicht weemoedig gadeslaan dat dit boek wel veel aandacht krijgt en haar eigen rapporten niet. Tenslotte roept Oxfam al jaren wat Thomas Piketty nu ook zegt.

Oneerlijke handel Zo stelde Oxfam recentelijk nog dat de ‘Wealthy elites have co-opted political power to rig the rules of the economic game, undermining democracy and creating a world where the 85 richest people own the wealth of half of the world’s population’. Die woorden zouden zomaar uit de mond van Thomas Piketty kunnen komen.

De doelen waarvoor Oxfam strijdt zijn zeer legitiem. Zo wil Oxfam de systemen aanpakken die de rijken rijker maken, zoals oneerlijke handel, belastingvermijding etc, en tegelijkertijd de armen een steuntje in de rug geven. En Oxfam ziet zichzelf als dé organisatie die daar het beste voor kan strijden. En daarom probeert Oxfam haar machtspositie ook verder te vergroten om beter en eerder haar idealen te kunnen verwezenlijken. Het probleem is alleen dat Oxfam zich daarbij van dezelfde technieken bedient die de rijken gebruiken om rijker te worden.

Zo stelt Oxfam bijvoorbeeld in haar rapport dat bedrijven zich moeten onthouden van het gebruik van hun macht om ‘political favors’ te verkrijgen, en ook dat bedrijven hun investeringen publiek moeten maken. Maar Oxfam zelf schuwt het niet om haar macht aan te wenden om de regels van het nieuwe subsidiekader te beïnvloeden, haar invloed aan te wenden om haar eigen subsidie van de overheid veilig te stellen en goede deals uit te onderhandelen met partijen die zelf minder macht hebben. En Oxfam is niet transparant over haar eigen investeringen. Oxfam blijft weigeren om kritische vragen te beantwoorden en schuwt het zelfs niet om criticasters weg te zetten.

Bill Gates Het gedrag van Oxfam lijkt verdacht veel op dat van een machtig bedrijf. Net zoals Bill Gates samen met zijn maatje Warren Buffett zichzelf de uitzondering vindt binnen de 85 rijkste mensen van de wereld, omdat hij het meeste geld op een goede manier (volgens zijn eigen definities uiteraard) terug geeft aan de maatschappij, zo voelt Oxfam zichzelf met een paar maatjes de uitzondering binnen de goede doelen sector. En daarom vindt Oxfam bepaald gedrag geoorloofd en vindt ze discussie over haar werk niet nodig, want Oxfam weet wel wat er moet gebeuren in de wereld. Net zoals Bill Gates wel weet waar Afrika op zit te wachten. Binnen dit denken is brancheorganisatie Partos voor Oxfam directeur Farah Karimi niet meer dan een goed vehikel om de kleinere organisaties onder de duim te houden. Een mooi staaltje machtsdenken. En tot overmaat van ramp vinden veel kleine organisaties het gedrag van Oxfam geeneens verkeerd. Zo vast zitten we met z’n allen in de ideologie van ons systeem.

Maar het gaat verder dan dat de goede doelen sector qua gedrag volledig is gaan lijken op andere sectoren. Want in welke mate is er eigenlijk nog sprake van een aparte goede doelen-sector? Bill Gates voelt zichzelf ook een onderdeel van de goede doelen-sector, evenals Boudewijn Poelmann oprichter en directievoorzitter van de Nationale Postcode Loterij. En dat zijn ze waarschijnlijk ook. Maar het probleem is dat vervolgens niemand deze heren meer kritisch beschouwt en uitdaagt.

Moord en brand De goede doelen schreeuwen vervolgens moord en brand als je ze beticht van censuur en zelfcensuur. Maar als je aan een directeur van een willekeurig goed doel dat geld ontvangt van de Nationale Postcode Loterij vraagt waar Boudewijn Poelmann zijn eigen vermogen van vele miljoenen mee heeft verdiend, switcht hij of zij al snel naar een ander onderwerp. Een enkeling was zo eerlijk om mij te melden: “Op Boudewijn hebben we geen kritiek, want hij financiert de sector.”

Hierbij beweer ik niet dat Boudewijn Poelman het spel niet eerlijk speelt. Maar ik beweer wél dat door de verwevenheid van deze partijen, het beschouwen, bevragen en bekritiseren van onderdelen van ons systeem niet meer voldoende gebeurt. Door het simpele feit dat de goede doelen-sector zelf volledig onderdeel geworden is van het systeem. We zijn terecht gekomen in een systeem waarbinnen bedrijven, overheid/politiek en maatschappelijk middenveld volledig met elkaar verweven zijn.

Sector-overstijgende elite De verwevenheid van de verschillende actoren en de ontwikkeling naar een sector-overstijgende elite komt misschien wel het beste naar voren in het volgende voorbeeld. In 2011 ontspoorde de door de overheid gefinancierde ontwikkelingsorganisatie SNV volledig. Topman Dirk Elsen maakte het zo bont met etentjes in vijfsterrenhotels en vriendjespolitiek, dat medewerkers documenten naar de pers begonnen te lekken. Uiteindelijk trad Dirk Elsen onder druk van de Tweede Kamer in maart 2011 af (evenals de voltallige raad van toezicht).

Brancheorganisatie van de ontwikkelingssector Partos stond erbij en keek erna. De gedragscode van Partos bleek waarde-loos (het streepje is geen spelfout). Zo’n ontspoorde topman zou toch zeker definitief buiten de bestuurlijke elite gesloten moeten worden. Een normale medewerker komt voor heel wat minder nergens meer aan de bak. Maar Dirk Elsen trad in januari 2012 alweer aan als topman bij de Triodos-bank. Jawel, u leest het goed, de meest duurzame ‘onafhankelijke’ bank van Nederland.

80 procent belasting Zoals Thomas Piketty zo duidelijk beschrijft in zijn boek, moet de top-elite 80 procent belasting gaan betalen. Niet zozeer om de extra belastinginkomsten, want die zijn uiteindelijk relatief klein, maar om de macht van de elite te breken. Want als de elite minder geld heeft, kan zij ons economische en politieke systeem minder naar haar hand zetten. Als bijkomend voordeel heeft dit dat het maatschappelijk middenveld het contact met de burger weer moet gaan opzoeken, omdat de geldstromen van de Boudewijn Poelmanns en Bill Gates’ van deze wereld opdrogen. En met minder geld en dus minder macht, is de kans groter dat deze heren gewoon kritisch bevraagd en aangepakt worden door het maatschappelijk middenveld.

Over hoe we in een gezondere verhouding met elkaar terecht kunnen komen is Thomas Piketty minder eenduidig. Geweld en revolutie sluit hij niet uit, simpelweg omdat er waarschijnlijk te lang met ingrijpen wordt gewacht door de maatschappelijke/politieke elite, die volledig onderdeel is geworden van ons systeem dat gebaseerd is op geld en macht. Laten we hopen dat door de inzichten verkregen uit Piketty’s boek het niet zover hoeft te komen, maar dat we tijdig ingrijpen op basis van inzicht en visie.