Omtzigt-affaire toont dat onze rechtsstaat groot onderhoud nodig heeft

Na publicatie van het rapport over de toeslagenaffaire en de reacties van de nog zittende verantwoordelijke ministers en de premier op deze schokkende onthullingen, was te verwachten dat de heersende politieke mores van alle schandalen wegwuivende bewindspersonen, Omtzigt de das om zou doen. Macht en integriteit gaan immers nooit goed samen. Zeker niet wanneer je in de politiek als lastig wordt ervaren.

De klus werd geklaard door twee verkenners. Prominente politici van de twee grootste partijen na de recent gehouden Tweede Kamer verkiezingen. Die hebben als gevolg van het vroegtijdig uitgelekte voornemen om Omtzigt, als luis in de pels voor de toekomstige regering, op een goedbetaald zijspoor te zetten, onbedoeld waarschijnlijk het tegendeel weten te bereiken.

Nederland is hopelijk nu wakker geschud. Maar het blijft uiterst twijfelachtig hoe lang dat blijft. Ondanks veel commotie over deze Omtzigt-affaire wordt al direct luidkeels geroepen dat dit akkefietje toch echt het formatieproces niet onnodig mag vertragen. De vraag rijst hoe ver Nederland inmiddels feitelijk afstaat van de door iedereen zo bejubelde rechtsstaat.

Omtzigt en zijn SP-collega Leijten hebben aangetoond dat een fatsoenlijke tegenmacht in Nederland om de regering te controleren volstrekt ontbreekt. Voeg daarbij de feitelijke macht van de ambtenaren als de zogenaamde 4e macht, naast de drie gescheiden machten die het fundament vormen van ons staatsbestel. Wetgeving, uitvoering en de rechtspraak. De 4e macht waar de Rutte-doctrine op gebaseerd is. Geen openbaarheid van door ambtenaren gemaakte notities. Maar ook, zoals de slachtoffers van de toeslagenaffaire ervaarden, geen transparante dossiers als je die opvraagt bij de overheid. Dan ontvang je onsamenhangende mappen met veel zwartgelakte pagina’s erin.

Hoe ver sta je van een ordentelijke rechtsstaat af als een Tweede Kamerlid onderwerp van discussie is vanwege het te goed vervullen van diens taak als controlerend volksvertegenwoordiger? Terwijl notabene je eigen partij een regeringspartij is met meerdere bewindspersonen in het kabinet die jouw functioneren als persoon gezamenlijk bespreken. Om het plat te duiden: je eigen politieke vrienden bespreken in het kabinet hoe ze jou het beste kunnen tegenwerken in je wettelijke taak om hen als regering te controleren. Wie wordt niet gek alleen al bij de gedachte?

Omtzigt en Leijten hebben dus veel meer bloot gelegd dan een gebrek aan tegenmacht. Ze hebben de rechtsstaat zoals die in Nederland al jaren onder Rutte functioneert transparant gemaakt. Het schoonheidsfoutje van de eerste groep verkenners is daar ook een voorbeeld van. Evenals hun reactie op dit foutje. Door het volledig naar zich toe te trekken en daarmee denken dat de kou van de Omtzigt affaire uit de lucht is.

Een gebrek aan tegenmacht, een onduidelijke rol in ons staatsbestel van ambtenaren als 4e macht, het bespreken in een regering hoe excellente Tweede Kamerleden die hun controletaken serieus nemen het beste kunnen worden tegengewerkt en de verschillende schandalen in de uitvoering van publieke taken, laten zich slechts kwalificeren als volstrekt onverenigbare uitingen met de grondbeginselen van een goed werkende rechtsstaat. Met deze harde conclusie kan je maar één ding doen: groot onderhoud uitvoeren om de kwaliteit van onze rechtsstaat te verbeteren.

Dat is naar mijn bescheiden oordeel de enige juiste conclusie die alle politieke partijen uit het schoonheidsfoutje van Ollogren moeten trekken.