Onwetendheid is het succes van populisme

Het is 1945 als een stevige boer uit Groningen zichzelf uit de klei trekt en zich meldt bij minister-president Schermerhorn. Met zijn zevenendertig jaar wordt Sicco Mansholt de jongste minister van het eerste na-oorlogse kabinet en aangesteld als minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening. Hij zou deel uitmaken van zes kabinetten, waaronder de drie kabinetten Drees. Het was deze Mansholt die voor het eerst openlijk begon te speculeren over een gezamenlijke Europese markt. In 1958 wordt hij commissaris landbouw in de pas opgerichte Europese commissie om uiteindelijk zelfs voor een korte periode voorzitter te worden.

Die Europese eenheid kwam mede tot stand dankzij mensen als Konrad Adenauer, Winston Churchil, Robert Schuman. Voor met name Churchill was de drijfveer de vrede die door het samengaan van de Europese landen kon worden bereikt en niemand kan ontkennen dat de Europese integratie heilzaam is geweest. Europa was tot begin jaren vijftig het meest oorlogszuchtige continent waarbij vooral de vijandschap tussen Duitsland en Frankrijk tot enorme oorlogen leidde.

De gevolgen van een uiteengevallen Europa Het is aannemelijk dat een uiteenvallen van de Europese Unie tot nieuwe oorlogen in onze regio zal leiden. Niet alleen omdat een verdeeld Europa, ondanks het NAVO-verbond minder eendrachtig zal (kunnen) optreden tegen de dreigingen van buiten Europa, maar ook omdat er in Europa zelf nog veenbranden woeden, die zo maar weer op zouden kunnen laaien. In de Balkan zit nog veel oud zeer na de oorlog in de negentiger jaren, met name in Kosovo. De Oost-Europese landen zullen weer meer onder de invloedssfeer van Rusland kunnen komen en de nationalistische ontwikkelingen in Hongarije, haar nucleaire deal met Rusland, de instabiliteit van Slowakije en de relatief grote invloed van de neo-fascisten in het parlement aldaar zijn zorgwekkend.

Toch wordt er, ondanks die duurzame vrede, geknaagd aan het ideaal van Mansholt en de zijnen. Voor sommigen zijn de zegeningen van de eerste decennia van de Unie veranderd in een vloek. Te veel inmenging, te open grenzen, te veel ‘vreemden’ die ons land binnenkomen. Ze voelen zich bedreigd door vermeend en opgeklopt zogenaamd ondemocratisch handelen van de EU, bedreigd door een overvloed aan regels, bedreigd in hun identiteit, in onze Nederlandse identiteit en verzetten zich steeds meer tegen een verenigd Europa. Verzet dat overigens door luidruchtigheid van Wilders en in mindere mate van Roemer, soms groter overkomt dan ze in werkelijkheid is.

Verzet dat veelal gebaseerd is op selectieve beeldvorming, onvoldoende inzicht en op gebrek aan visie. Neem het ondemocratisch element dat zo vaak door tegenstanders wordt opgevoerd. Is dat terecht? Het Europees parlement is door de Europese kiezer samengesteld, dus per definitie democratisch. Bovendien hebben alle nationale parlementen de mogelijkheid om voornemens van de Europese Commissie af te wijzen. De door de burgers gekozen Euro-parlementsleden spelen in de besluitvorming een belangrijke rol. Ze hebben op verreweg de meeste terreinen medebeslissings-bevoegdheid.

Dat veel mensen desondanks een ondemocratisch gevoel hebben bij de Unie ligt vooral aan het feit er weinig zicht bestaat op wat er in Europa gebeurt en hoe Europa werkt. Er zijn zeker verbeteringen mogelijk, maar wij, de burgers, laten uit onwetendheid over hoe het werkt zelf vaak kansen liggen om invloed uit te oefenen. Een onwetendheid waarvan de oorzaak niet bij de Unie ligt, maar bij de burger zelf. Er is een overvloed aan informatie over de EU, over haar inrichting, besluitvorming, (voorgenomen) besluiten en beleidsvoornemens voor handen. De EU is uiterst transparant, maar hoeveel mensen zullen er bijvoorbeeld kijken naar de rechtstreekse debatten van het Europarlement zoals die vrijwel dagelijks op Europarl TV te zien zijn?

Geen voorstelling van de gevolgen Door die onwetendheid kunnen we ons er ook geen voorstelling van maken wat alle gevolgen zijn van uittreding of opheffing. Het betekent automatisch: grenzen dicht. Over het effect daarvan is al veel gezegd en geschreven. Het wachten aan de grenzen willen tegenstanders kennelijk voor lief nemen. Dat vrachtwagens uren tot zelfs dagen moeten wachten, ach, dat is ook wel te behappen. Dat buitenlandse bedrijven vanwege oponthoud en inklaringen nog wel twee keer nadenken als ze zich in Nederland willen vestigen, dat zal allemaal zo’n vaart niet lopen, menen zij. Meningen die op niets gebaseerd zijn. Dat de Hamburgse haven een stevige concurrent kan worden voor ‘Rotterdam’ wordt al net zo gemakkelijk, maar evenmin onderbouwd, weggewoven.

Zo zijn er door de populisten onder ons nog wel wat meer dingen achteloos van tafel te schuiven. Wat zouden bijvoorbeeld de vakantiegangers ervan vinden als ze bij de diverse grenzen in Europa hun auto weer moeten leegladen om alles te laten controleren of over meegenomen drank en goederen weer invoerrechten moeten betalen of aan de grens moeten vaststellen dat ze niet het juiste document of stempel hebben om over de grens te komen, of dat ze een land moeten verlaten omdat hun visum is verlopen? Ik zie de hand al weer over tafel gaan.

Opvattingen over het uit de EU treden of opheffen van de Unie zijn verblind. Verblind door het populistisch gejeremejee van sommige politici. Politici die het soort voordelen zoals hier beschreven gemakshalve buiten beschouwing laten. Die alleen die kanten voorschotelen waarmee ze denken te kunnen overtuigen. Politici die dus niet eerlijk zijn, die ons bewust op het verkeerde been zetten.

Veiligheid in het buitenland Zij zullen u niet vertellen over de door de EU gewaarborgde rechten van grensarbeiders. Of Nederlanders nog wel langdurig kunnen blijven overwinteren in Spanje. Of Nederlandse patiënten nog wel kunnen uitwijken naar het Duitsland of België voor bijvoorbeeld een operatie zoals nu door de EU is geregeld. Je zal ze niet horen over ons recht op een arts in het buitenland. Of onze AOW nog wel veilig gesteld is als we het buitenland gaan wonen. Of hoe het bij uittreding zal gaan met de zorgkostenvergoeding voor Nederlanders in de EU-landen? Allemaal zaken die nu goed geregeld zijn.

Stel je voor dat de politieke tegenstanders ons dat allemaal eerlijk vertellen. Wat niet weet wat niet deert. Dat is politiek, hun politiek. Het volk voor de gek houden en daarom ook maar beter niet praten over de vraag of het onderwijs voor studenten die een tijdje in het buitenland willen studeren op het gewenste, nu door de EU gecontroleerde (Nuffic in Den Haag) niveaus blijft als de EU ontbonden wordt. Of hoe het zal gaan met de door de EU geregelde rechtsbescherming van personen, bedrijven en goederen in het buitenland als er geen EU meer is.

Dom houden Waarom moeilijk doen als het makkelijk kan. De kiezers, hun meelopers, weten niet beter. Populisten zijn als de kerk van vroeger. Houd de burger vooral dom en hij zal volgen. Staat de gemiddelde burger erbij stil dat de Nederlander zonder problemen
 in het buitenland kan gaan werken of zelfs een eigen bedrijf kan beginnen en dat het Europa is geweest die heeft gezorgd dat iedereen binnen Europa overal aan zijn geld kan komen zonder daar eerst weken of maanden op te moeten wachten?

Weet de burger dat de rechten van consumenten ten aanzien van buitenlandse producten in het geding komen, dat de veiligheid van buitenlands speelgoed in gevaar komt. Het zal hem een zorg zijn wat er gebeurt met de door de EU geregelde bescherming van vrouwen op de werkvloer die hun kinderen borstvoeding geven. 
Die burger zal het wel merken als hij weer moet gaan betalen voor pinnen, als de mobiele beltarieven niet omlaag gaan, waar nu binnen de EU naar gestreefd wordt, maar juist zullen stijgen. Heeft hij er weet van dat er bij uittreding een eind komt aan de door de EU vastgelegde bescherming van dier- en plantsoorten? Heeft hij weet van de EU-milieuafspraken over bijvoorbeeld grondwater en oppervlakte water? Van de Europese netwerken? Weet die burger dat onze privacy eenduidig veilig gesteld is in alle Europese landen? En wat komt er nog terecht van het EU-klimaatplan als er geen EU meer is?

Wat weten we eigenlijk over Europa? De notoire politieke tegenstanders van de Europese Unie blijven ongetwijfeld in hun loopgraven zitten. Tegen beter weten in. Hun argumenten om uit te treden, het opblazen van de EU of het afschaffen van de Euro, zijn eindeloos weerlegd door onafhankelijk instituten, instellingen en economen. En toch blijven ze erin volharden, toch blijven ze de burgers op het verkeerde been zetten. Niet omdat ze het zelf ook niet in zien, maar omdat oppositie tegen de Unie een belangrijk deel van hun (voorlopig) bestaansrecht is. En voor dat sluw en onzuiver verkregen bestaansrecht mag het algemeen belang wijken.