Opgeven privacy bestrijdt corona niet

In de strijd tegen corona is er een roep om apps te gebruiken om mogelijk besmette mensen op te sporen en zo de verspreiding van het virus te stoppen. Het idee is simpel: als iemand besmet is met corona, dan ga je na met welke mensen die persoon in contact is geweest. Als deze mensen in quarantaine gaan, stopt de uitbraak. Deze methode wordt contact tracing genoemd. Het zou een ideale manier zijn om de epidemie in te dammen, vooral na de lockdown. Voor contact tracing moeten we wel even onze privacy opgeven, want blijven leven gaat nu eenmaal voor privacy. Een probleem: contact tracing werkt niet.

Contact tracing werkt niet altijd … Er zijn ziektes waarbij contact tracing een probaat middel is, zoals AIDS en TBC, maar het werkt lang niet altijd. Bij ebola in West-Afrika in 2014 en 2015 en SARS in 2002 zijn er pogingen gedaan om door middel van contact tracing de uitbraak in te dammen. Bij de ebola uitbraak waren er in de regio op een gegeven moment letterlijk honderden verschillende contact tracing apps in omloop. Er is geprobeerd om via locatiegegevens van het mobiele netwerk besmettingen op te sporen. Geen van die pogingen tot contact tracing leverde iets op.

De afgelopen weken zijn Singapore, Korea, Hong-Kong en Taiwan regelmatig genoemd als landen waar contact tracing apps het virus hebben teruggedrongen. In alle vier de landen geldt echter ook een social distancing regime. Singapore, Hong-Kong en Taiwan hebben bovendien nog steeds te maken met een stijging van het aantal besmettingen. Singapore heeft het langst op contact tracing vertrouwd, maar heeft  uiteindelijk toch de zwaardere vormen van social distancing moeten invoeren. Van deze vier is het alleen Korea gelukt om snel het virus terug te dringen. In Korea vond de grootste uitbraak plaats in een (kerk)gemeenschap die goed af te bakenen was, waardoor besmetting naar andere delen van de samenleving ingedamd kon worden. Doordat de contact tracing apps te globale waarschuwingen geven, konden ze niet bijdragen aan het indammen van de pandemie.

… en het gaat ook bij corona niet werken. Het coronavirus is moeilijk in te dammen, omdat een groot deel van de besmettingen plaatsvindt voordat mensen ziek worden. Deze periode waaarin mensen nog niet ziek, maar wel besmettelijk zijn, is bij corona langer dan bij de meeste andere virussen, namelijk ongeveer twee weken. Daarbij heeft naar schatting maar de helft van de besmette mensen duidelijke klachten, terwijl zij ook zonder klachten wel anderen kunnen besmetten. De geconstateerde gevallen zijn dus slechts het topje van de ijsberg, de echte verspreiding verloopt buiten ons zicht.

Een groep experts van de Universiteit van Oxford werkt momenteel aan een app die op een privacyvriendelijke manier alle mensen waarschuwt die in de buurt zijn geweest van een besmette persoon. Zij hebben doorgerekend wat het effect is van contact tracing. Je moet direct testen bij milde klachten, bij een positieve test moet iedereen die in de afgelopen twee weken met die persoon in contact is geweest onmiddellijk in quarantaine. Dan kan je het aantal nieuwe besmettingen in theorie sterk terugdringen. Als de quarantaine echter niet onmiddellijk wordt toegepast of er een andere vertraging in zit van ongeveer een dag, dan werkt het al niet meer. Geen tijd dus om een tweede test af te wachten ter bevestiging van de corona of om eerst te testen wie er echt besmet is geraakt door deze persoon. Als het effect onvoldoende is, stellen de experts voor om de mensen die met de gewaarschuwde mensen in contact zijn geweest ook in quarantaine zetten. Het effect kan bijvoorbeeld te klein zijn als je een tekort aan testen hebt. Het gaat dan om tweedegraads en derdegraads contacten van de persoon waar corona is vastgesteld.

Hoe mooi en virologisch goed onderbouwd deze poging ook is, ook deze app gaat niet werken. De berekening gaat er vanuit dat we iedereen met corona-achtige verkoudheidsklachten kunnen testen. Dat zijn meer testen dan we kunnen uitvoeren. Maar zelfs als dat haalbaar is, hebben de onderzoekers niet uitgerekend hoeveel mensen er dan eigenlijk in quarantaine moeten. Dat getal is moeilijk exact te bepalen en het hangt sterk van af hoe actief mensen zijn en of ze op drukbezochte plaatsen geweest zijn, maar je hebt het tijdens de twee weken dat iemand ongemerkt besmettelijk was al snel over duizend mensen. En als het nodig is om ook de tweede- en derdegraads contacten in quarantaine te zetten, dan heb je het per positieve test al snel over honderdduizend tot meer dan een miljoen mensen. Tel daar bij op dat de locatiebepaling van een mobiele telefoon altijd een foutmarge heeft. Die fout is zelden minder dan 4 meter en meestal veel meer. Om te compenseren voor die meetfout van 4 meter, moet je 25 keer zoveel mensen in quarantaine zetten. Dan hebben we het in het allergunstigste geval per positieve test over tienduizenden mensen in quarantaine. Een veel realistischer scenario is dat al bij een paar positief geteste personen de hele wereldbevolking volgens de app onmiddellijk in quarantaine moet. Dat is nog zwaarder dan de effectieve lockdown die er nu is. Contact tracing gaat niet werken, niet bij een ziekte die zo besmettelijk is als corona. Het heeft dus geen zin om onze privacy op te geven voor contact tracing apps.

Wat dan wel? De succesvolle omkering van de trend in Korea, eerdere ervaringen met ebola en SARS en modelberekeningen van virologen laten allemaal zien dat er een verrassend eenvoudige en effectieve manier is om na de lockdown het virus onder controle te houden: het scheiden van gemeenschappen. Een halvering van het fysieke contact tussen verschillende groepen in de samenleving is vaak al genoeg om nieuwe uitbraken lokaal te houden en om het virus terug te dringen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan andere begintijden voor studenten dan voor werkenden, om te zorgen dat zij niet tegelijkertijd in het openbaar vervoer zitten. We kijken dan niet terug naar wat het virus gedaan heeft maar, door het gedrag van groepen mensen te bestuderen, vooruit naar hoe het virus zich kan bewegen. Hoe slimmer we deze ‘social contouring’ inzetten, hoe minder last we van het virus gaan hebben nadat we onze huizen weer uit mogen. Het zou veel zinniger zijn als we daar wel apps voor zouden maken.