Zo kan het bondgenootschap tussen Syrië en Rusland doorbroken worden

Dat wordt een fijne kennismaking in Moskou als de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson voor het eerst oog in oog zit met zijn Russische collega Sergei Lavrov. De media hebben al bekend gemaakt wat hij gaat vertellen: “Die Assad, dat is een onbetrouwbaar type. Daar moet je afstand van nemen.”

Dat zal weinig opleveren. Al een paar jaar geeft Rusland het regime in Damascus uitgebreide (lucht)steun waardoor het zijn positie heeft kunnen versterken, al lijkt het merendeel van het Syrische grondgebied nog steeds in handen van allerlei oppositiebewegingen, waaronder de Islamitische Staat.

Het bondgenootschap tussen Rusland en Syrië dateert nog uit de Koude Oorlog. In 1970 greep de Syrische officier Hafid Al-Assad de macht om met zijn Baath-partij een niets ontziende dictatuur te vestigen. Zijn positie was zo stevig dat na zijn dood zoon Bashir zonder problemen kon opvolgen. De oude Assad voerde van het begin af aan een scherpe anti-Israëlische koers zodat hij vanuit het Westen geen steun kon verwachten. Daarom sloot hij vriendschap met de Sovjet Unie, die op het grondgebied van Syrië een vloot- en een luchtmachtbasis mocht vestigen. Dat was een soort antwoord op de Amerikaanse zesde vloot waarvan altijd wel de nodige schepen in de Middellandse Zee te vinden zijn zoals onlangs nog bleek toen die 59 tomahawk-raketten werden afgevuurd op een van Assads vliegvelden.

Na de val van de Sovjet Unie in 1991 maakten de strijdkrachten een periode van verval door, waar Poetin ze weer uit probeert op te heffen. Al die tijd bleven de bases in Syrië echter gehandhaafd en ze zijn nu parels aan de kroon van het zich herstellende Rusland.

Baath betekent herrijzenis. De ideologie van deze panarabische partij is opgesteld door Michel Aflaq, een Libanese christen die doorkneed was in Europese nationalistische denkwijzen en dan met name in allerlei autoritaire fascistische en fascistoïde gedachtengangen uit het Frankrijk van de jaren dertig. In het Baath-denken zitten allerlei nationaalsocialistische elementen: de eenheid van het Arabische volk staat voorop. Er is geen plaats voor traditionele structuren of heersers, het grote bedrijfsleven dient in handen te zijn van of in ieder geval gestuurd door de staat. In de politieke praktijk stelden de Baathisten elke afwijking van deze gedachtegang gelijk met landverraad, zoals bleek in de twee landen waar de partij aan de macht kwam, Syrië en Irak. De Assads en Saddam Hoessein werden berucht om hun niets ontziende wreedheid en hun periodieke zuiveringen ook in eigen gelederen.

De Baath-ideologie was vooral interessant voor minderheidsgroeperingen in het Midden-Oosten. In Irak werd de partij vooral gedragen door de Soennieten met een sierrand van christenen want daar maken de Sjiieten de meerderheid uit. Assad en zijn makkers behoren tot de Alawieten, een islamitische stroming met sjiitische trekken die door de meeste anders gelovige moslims met de nek wordt aangekeken. De Baath predikte geen atheïsme maar wilde wel staat en godsdienst gescheiden houden. Wie er anders over dacht, belandde in de martelkamers van het regime. Eens sloeg vader Assad in de nogal gelovige stad Homs een opstand neer waarbij dertigduizend soennieten de dood vonden.

Overigens maakten de Baathisten ook met communisten korte metten maar de cynische Sovjetleiding was bereid dit door de vingers te zien in ruil voor die bases.

Assad heeft in de Syrische burgeroorlog nog twee bondgenoten van buitenaf: Iran en de Libanese beweging Hezbollah, die allebei een sjiitische achtergrond hebben en het daarom het regime in Damascus steunen, ook al zijn de Alawieten niet streng in de leer, weinig afkerig van een borrel en niet erg gecharmeerd van de Sjaria.

Zal Poetin bereid zijn zijn trouwe bondgenoot te laten vallen? De Russische president heeft wel eens laten weten dat Rusland en het Syrische regime niet met elkaar getrouwd zijn. Het is duidelijk dat dit bondgenootschap steunt op wat de oude Bismarck honderdvijftig jaar geleden ‘realpolitik’ noemde. Het gaat om geopolitieke belangen. De rest bestaat uit praatjes voor de vaak.

Daarom zouden de westerse mogendheden, de Verenigde Staten voorop, het voortbestaan van de bases en de band tussen Syrië en Rusland op voorhand moeten garanderen, welk regime er in Damascus ook aan de macht komt. Het moet mogelijk zijn met behulp van de Verenigde Staten en steun van de Veiligheidsraad zo’n regeling tot stand te brengen.

Dan heeft Poetin de wel heel kwaadaardige tiran Assad niet meer nodig. Tweede voordeel: het wordt voor Iran en Hezbollah lastiger om hun neus in de Syrische zaken te blijven steken.

En er staat vast nog wel ergens in Kazakhstan of zo een fraaie villa leeg waar de dictator en de zijnen een toevluchtsoord kunnen vinden. Zo is Oeganda ook van Idi Amin afgekomen, die zijn oude dag in Saoedi Arabië heeft doorgebracht. Het is allemaal heel erg in strijd met het rechtsgevoel maar wel praktisch. En het zal heel veel mensen het leven redden.

Zal zo’n oplossing uit de bus komen? Die kans is tamelijk klein. De strijd in het Midden-Oosten wordt namelijk gedreven door een mengsel van realpolitik en blinde ideologische overtuigingen. Die combinatie leidt meestal tot de slechtste van alle werelden.