Politici en media zijn te bang

Neem een willekeurige krant, opiniesite of zap eens een avondje langs actualiteitenprogramma’s op televisie. Wanneer daar over en met politici gesproken wordt is de toon vaak negatief, zeurderig en soms zelfs met het nodige dedain. De kleinste zweem van wat uitgelegd kan worden als hypocrisie, gedraai of gebrek aan principes wordt eruit gelicht en uitvergroot.

Interviews met politici zijn prima lesmateriaal om aan studenten gespreksvaardigheden te tonen. Maar dan hoe het niét moet, want rijkelijk voorzien van suggestieve vragen, beladen opmerkingen, persoonlijke aanvallen en andere gesprekskillers. Politici reageren hierop met defensieve, nietszeggende opmerkingen en zijn meesters in hoe zich met vaagtaal op de vlakte te houden.

De informatiewaarde van een gemiddeld interview is bedroevend laag, en media en politici lijken niet in staat de zielloze houdgreep waarmee ze elkaar immobiliseren te doorbreken. Het publiek staat erbij en kijkt ernaar en heeft kennelijk amper een idee wat haar eigen rol is in deze komedie. 

Big Man Deze patstelling heeft een aantal oorzaken. De eerste is de mythe van de Big Man; het idee dat leiders begiftigd (zouden moeten) zijn met uitzonderlijke kwaliteiten en wanneer het hen niet lukt maatschappelijke problemen direct op te lossen, dit ligt aan hun onwil, verhuld eigenbelang of hun (in verkiezingstijd nog knap verborgen) incompetentie. Met het gemak waarmee we een paar nieuwe schoenen aanschaffen, ruilen we elke keer weer de falende politicus in die ons destijds gouden bergen beloofde. Intelligentie van de stemmer en geprojecteerde almacht van de politicus waarop hij stemt, hangen omgekeerd evenredig met elkaar samen. We geloven maar wat graag in een omnipotente vaderfiguur.

Ver-PowNed-e journalistiek Een tweede oorzaak is dat de media hun kritische rol eenzijdig invullen in de vorm van een structureel wantrouwen naar politici, het idee dat de tuchtiging middels het kritische interview de dwalende minister uiteindelijk weer op het rechte pad brengt. Uit een Volkskrant-onderzoek blijkt dat maar 6% van de Nederlanders gelooft dat politici de waarheid spreken. Een zorgelijk cijfer. De angst kijkcijfers en oplages te verliezen, verlamt de media. De angst de vluchtige sympathie van de kiezer te verliezen, verlamt politici en kijkers/kiezers zappen of zweven verder wanneer niet aan de geijkte formats voldaan wordt.

Ik pleit niet voor journalisten die als brave schoothondjes aan de leiband van de politieke elite lopen. Maar het kan zoveel anders. Hoeveel mooier is een gesprek waarin de politicus het achterste van zijn tong laat zien en dit niet meteen wordt afgestraft, een dialoog ontstaat waarin problemen vanuit nieuwe invalshoeken worden bekeken, voor- en nadelen van oplossingsrichtingen worden besproken, geen pasklare antwoorden zich opdringen, de politicus zijn dilemma’s op tafel legt en de journalist hier actief met hem in meedenkt? Kortom; een gesprek waar beiden rijker uitkomen dan ze erin gingen. 

Wijsheid Echte dialogen moedigen ook het publiek aan zich constructief in deze gedachtewisseling te mengen. Talrijk sociaalwetenschappelijk onderzoek toont aan dat goede beslissingen en innovaties, niet van één individu of één kleine groep, maar van grootschalige interactie van ideeën moeten komen. James Surowiecki liet met zijn boek The Wisdom of Crowds zien dat de massa soms meer weet dan vakexperts en tot verrassend betere beslissingen komt. De Britse econoom Matt Ridley spreekt van ideas having sex. Pas door grootschalige uitwisseling van informatie en ideeën treedt werkelijk vernieuwing op en worden maatschappelijke impasses doorbroken.  

De rol van de media moet zijn om politiek weer interessant te maken en de publieke betrokkenheid erbij te vergroten; niet door het als entertainment op te leuken, maar juist door de intellectuele diepgang en maatschappelijke relevantie te onderstrepen, om zo het ideaal van de oude Grieken waar te maken dat werkelijk burgerschap bestaat uit actieve betrokkenheid bij het bestuur.

Ik hoop dan ook dat we in 2015 enkele stappen in de goede richting zetten. Dat we meer dialoog zien tussen media en politiek, dat het publiek zich actiever en constructiever in het publieke debat mengt en politici het lef hebben deze inbreng ook werkelijk te gebruiken. 

Henk Verhoeven schreef ‘Oerganisatie. De evolutie van samenwerking, van mierenhoop tot multinational’ 

cc-foto: Roel Wijnants