Richting Australië

Vorige week mislukte de formatie van een kabinet-Rutte III. Immigratiekwesties bleken het struikelblok. Verdeeldheid over die kwesties verlamt al jaren de besluitvorming in veel Westerse landen. Maar sinds kort lijkt er sprake van een doorbraak. Die begon in Australië.

“Sommige zaken zijn niet onderhandelbaar.” In Het Parool benadrukte GroenLinks-voorman Jesse Klaver dinsdag dat hij “altijd bereid is compromissen te sluiten, ook op dit onderwerp,” immigratie. Maar kennelijk was er een punt bereikt waarop Klaver VVD, CDA en D66 niet verder tegemoet wilde komen. Vooral VVD en CDA houden er wat betreft immigratie en integratie heel andere ideeën op na.

Splijtzwam Immigratievraagstukken zijn de afgelopen decennia een splijtzwam geworden. De kiezers zijn steeds meer opgedeeld in twee kampen. In beide kampen leven sterke gevoelens over deze vraagstukken; beide kampen claimen het eigen moreel gelijk. In het ene kamp zit Klaver, die donderdag in het AD de nadruk legt op oorlogsvluchtelingen: “We sturen mensen die vluchten voor oorlog niet weg.”

In het andere kamp bevindt zich Chef Parlement van dat AD, Hans van Soest, die de nadruk juist legt op economische migratie. In het AD van woensdag haalt hij onderzoek aan van de Internationale Organisatie voor Migratie “dat het meer en meer om economische vluchtelingen gaat. Van de (…) migranten die dit jaar al de oversteek hebben gewaagd, bestaat de grootste groep (…) uit Bengalen.”

“Dat mensen de armoede proberen te ontvluchten, is volkomen begrijpelijk. Maar Europa kan de armoede in de wereld niet oplossen door iedereen die dat wil hier op te vangen. Deze migranten maken geen schijn van kans op een asielvergunning en verdwijnen maar al te vaak in de illegaliteit. Dat zorgt nu al voor ontwrichting in sommige Zuid-Europese steden.” Aldus Van Soest in zijn krant.

Nauru De oplossingen die dit kamp aanreikt zijn niet makkelijk of mooi. Ze worden gezocht in deals met weinig democratische landen als Turkije. Of –radicaler– in het Australische model. Australië kampte enkele jaren geleden ook met illegale immigratie over zee. Die werd gestopt door mensen direct terug te brengen naar het herkomstland, naar een derde land, of naar een opvangcentrum buiten Australië.

Het Australische model wordt tegelijkertijd verguisd en geprezen. Enerzijds worden misstanden in de opvangcentra aan de kaak gesteld en het model meer algemeen als te duur afgeschilderd en bovendien in strijd met internationale verdragen. Anderzijds wordt het land lof toegezwaaid, omdat het vrijwillig immigranten opneemt, terwijl mensensmokkel geen kans krijgt en er niemand meer sterft op zee.

In de pers zien we eenzelfde tweedeling. Mijn Bulgaarse student Petya Tsekova onderzocht of 12 Britse en Australische kranten berichtten over mensenrechtenschendingen in een opvangcentrum buiten Australië, op Nauru, in 2016. In beide landen was verschil tussen links en rechts: 74% van de artikelen over immigratie in linkse kranten noemden de schendingen; in rechtse kranten slechts 26%.

Kentering Het Australische model was altijd te radicaal en te vatbaar voor misstanden voor een mainstream politicus om openlijk te steunen. Dat is veranderd: afgelopen jaar hebben verscheidene politici de EU opgeroepen om het model deels over te nemen, zoals de Oostenrijkse minister van Buitenlandse Zaken, het Duitse ministerie van Binnenlandse Zaken en de Deense sociaaldemocratische leider.

Laatstgenoemde wil illegale immigratie een halt toeroepen teneinde verkiezingsuitslagen à la Trump en Brexit te voorkomen. Zowel de Trump-zege als de uitslag van het Brexit-referendum is immers in verband gebracht met wijdverbreide ontevredenheid over immigratie. Zo verschilde Trump van zijn tegenstrevers met plannen voor een muur en voor optreden tegen de 11 miljoen illegalen in zijn land.

In het kader van de Brexit-campagne werd het Australische model zelfs expliciet aangeprezen als ideaalmodel na een Brexit. Het ging hierbij om Kamerleden van zowel de Conservatieven als Labour. Wat je er ook van vindt, een aantal belangrijke mainstream politici in Europa omarmen nu het idee van een systeem dat lijkt op de huidige Australische praktijk. Een paar jaar geleden nog ondenkbaar.

In ons land blijkt die kentering ook: in navolging van Britse, Deense, Duitse en Oostenrijkse politici schijnen VVD en CDA een virtuele muur te willen optrekken rond Europa. Dat GroenLinks hiervoor bedankt is niet verrassend. Interessant is dat D66 hier (nog) niet voor bedankt. Die partij lijkt in ons land de balans te doen doorslaan. Tekent een Europabrede consensus zich af? Zo ja, werkt zo’n muur?

Hoe dan ook zullen nog velen omkomen in de Middellandse Zee.