Rutte III: miljardensteun aan KLM, maar geen visie op langere termijn

Geen rationele en toekomstbestendige keuzes maakt het kabinet bij het bestrijden van de gevolgen van de coronacrisis. Het probeert krampachtig vooral de ‘oude’ economie te redden, waardoor het structurele schade in andere sectoren veroorzaakt. Er wordt de laatste tijd van diverse kanten geklaagd over een hele samenleving die op slot zit om een paar bejaarden te beschermen, die toch al snel zouden sterven, maar je zou deze cynische redenering wel goed kunnen toepassen op bedrijven. Waarom bedrijven steunen die er toch al slecht voorstonden? Waar blijft de door de VVD zo geroemde tucht van de markt?

De miljardensteun aan KLM, Booking.com, Royal IHC en andere grote bedrijven ondervond terecht veel tegenstand. Nationale trots is in dezen een slechte raadgever. Fokker was in 1987 vrijwel failliet, maar werd gered door staatssteun. Toen het concern in 1996 niet meer te redden bleek, had de Nederlandse overheid gelukkig geen last meer van nationale trots.

De NS voorspelt de komende vijf jaar 4,7 miljard verlies te zullen lijden. Daarheen kunnen toch veel beter onze miljarden dan naar de ‘fossiele’ KLM? Waarom kwam er geen open debat over de KLM in de Tweede Kamer? Waarin alle voors en tegens van de steun – die gaat naar oliehandelaars en een Iers belastingparadijs – tegen elkaar konden worden afgewogen? Willen wij – dit geldt ook voor Booking.com e.a. – aandeelhouders faciliteren of  Nederlandse banen behouden? Dat debat kwam er niet omdat Rutte III het verlamde parlement de neoliberale mantra voorhield dat er nu eenmaal ‘geen alternatief’ bestaat en het slechts wat mocht pruttelen over bijzaken.

De steun aan KLM cs was ongeconditioneerd, dus de kans dat de miljarden ooit weer geheel terugvloeien in de staatskas, lijkt gering. Wat in het klein gebeurt bij de bedrijven en instellingen die producten en diensten leveren – minder inkomsten, en meer uitgaven voor coronamaatregelen –  geldt ook in het groot voor de staatskas.

De (belasting-)inkomsten zullen de komende jaren drastisch lager worden ten gevolge van toenemend baanverlies, krimp en faillissementen. Daarentegen worden de uitgaven – uitkeringen – steeds hoger. Het recente ‘tweede pakket’ van overheidssteun aan bedrijven is nu wel enigszins aan voorwaarden verbonden, maar ook bedrijven die steun ontvangen, mogen per 1 juni medewerkers ontslaan. Tienduizenden ontslagen worden in week 23 verwacht.

De nieuwe steun kan direct zijn, dan wel in de vorm van belastingvoordelen, loonmatiging – het MKB stelt dit nu al voor – en de al genoemde ontslagversoepeling. Directe steun en belastingvoordelen vergroten het gat in de begroting. Meer ontslagen betekenen nog meer uitkeringen; loonmatigingen betekenen daling koopkracht, dus minder goederen en diensten die worden afgenomen. Het gevolg: nog meer baanverlies, krimp en faillissementen – en uitkeringen – en nog minder belastinginkomsten. De banken krijgen steeds meer te lijden onder faillissementen en wanbetaling. ABN/AMRO begint nu al te klagen. De overheid zal hen als vanouds faciliteren. Deze steun gaat eveneens op de begroting drukken. Dan hebben we het nog niet over de EU, die misschien meer geld van de lidstaten wil om de gevolgen van de crisis te bestrijden, dan wel extra maatregelen van onze overheid eist.

Kortom, we verkeren in een negatieve spiraal van een oplopende staatsschuld.

Hoe gaat de overheid dat gat in de toekomst dichten? Er bestaat helaas geen enkele visie van Rutte III op de manier waarop onze economie in de toekomst weerbaarder kan worden gemaakt, minder afhankelijk en duurzamer.

Laat de kinderkens tot mij komen, heeft Rutte gevraagd. Maar met de ideeën van volwassenen die hij de laatste weken met ruime hand in de media kreeg toegeworpen, deed hij in het geheel niets. Een paar voorbeelden. Rekeningrijden en een stevige vliegtaks invoeren. BTW op vliegtickets. Bij de EU aankaarten om belasting op kerosine te heffen. De wildgroei aanpakken in de horeca en toeristenindustrie. Geen gratis (retour) verzending van pakjes meer. Alle distributie- en andere dozen langs de wegen verplicht voorzien van zonnepanelen. Kolencentrales sluiten. Op allerlei niveaus – van medicijnen tot auto-onderdelen – dwingen buffers te creëren. Boeren biologischer en meer voor de interne markt laten produceren. Afzien van de  status van belastingparadijs. Meer belastinginkomsten (bijvoorbeeld van de rijken; de beruchte box 2) genereren.

Niets van dit alles, want het past niet in de wenslijstjes van VNO/NCW en LTO. Volgens Rutte III kunnen bedrijven gewoon doorgaan met lean and mean en just on time en hun spullen halen waar die ter wereld het goedkoopst zijn. Belastingparadijs zijn is gunstig voor ons ‘vestigingsklimaat’ En voor de boeren zetten we het klimaatakkoord in de ijskast.

Een hogere rente, die bedrijven in de toekomst tegen zichzelf beschermt, komt er niet. Het enige wat gaat veranderen, is het pensioenstelsel. Uiteraard blijkt dat slechter uit te vallen voor de burger. Afhankelijk van… beurskoersen.

We moeten gewoon het kabinetsbeleid van de afgelopen jaren extrapoleren, in combinatie met de recente maatregelen, dan weten we waar we aan toe zijn. Over de vanzelfsprekende steun aan de banken hadden we het al. De energietransitie moest grotendeels worden betaald door individuele burgers met hun waterpompen, isolatie en nieuwe apparaten. Het bedrijfsleven behoefde nauwelijks iets bij te dragen. Particuliere huurders zagen een Eerste Kamermeerderheid voor een bevriezing van hun huidige bedrag, minister Blok wil die motie niet uitvoeren. Bedrijven hoeven evenmin te hopen dat het kabinet aandringt op coulantie van genadeloze vastgoedcowboys.

Het kabinet moedigt aan om toekomstige werklozen om te scholen voor sectoren waar in de nabije toekomst nog werk is. Omscholen voor banen die er straks niet meer zijn? Want dat type sector krimpt gestaag.

Nieuwe, nuttige banen creëren , zoals Roosevelt in de jaren dertig, dat is helaas een neoliberale doodzonde. Terwijl bijvoorbeeld een echte, slimme digitalisering van werk en onderwijs veel banen zou kunnen scheppen.

Een groot deel van de kaalslag zal op lokaal niveau plaatsvinden, terwijl veel gemeenten naar eigen zeggen al vóór de crisis tekorten hadden. De landelijke overheid kan hun niet bijspringen. Integendeel, minister Hoekstra ziet nu al substantiële bezuinigingen in het verschiet. Gemeenten zullen dus de belastingen verhogen, waardoor etc etc.

Ook zonder een tweede coronagolf zullen wij anno 2025 onder een grote recessie lijden, met een aanhoudende, structurele kaalslag die het slecht toeven maakt aan de onderkant van de samenleving. In precaire beroepen, onder zzp-ers, in onderwijs, cultuur en zorg. Zonder enig uitzicht op verbetering.

En misschien maakt het virus geen onderscheid, dat doet de bedrijfsvoering wel. Kapjes voor artsen, niet voor het ‘lagere’ zorgpersoneel. Wantoestanden in slachthuizen en distributiecentra, waar geen anderhalve meter geldt.