Schaf de overheid af!

Meer dan ooit worden de gemeenteraadsverkiezingen beheerst door de landelijk politiek, terwijl het juist door de decentralisatie om de lokale politiek zou moeten draaien. Wordt het niet tijd voor een geheel andere democratie?

Dependance Aan die decentralisatie zitten nog wel wat haken en ogen. Enthousiast roept Den Haag dat de verantwoordelijkheid dichter bij de burger komt te liggen, maar van volledig vrije beschikking is geen sprake. De gemeentes kunnen ongeveer over 10% van hun budget werkelijk zelf beslissen. En met die decentralisatie gaat dat niet veel meer worden, terwijl de last wel onevenredig toeneemt. Lokale politici zijn niet toegerust voor de complexe dossiers die ze van Den Haag toegeschoven krijgen. Vooral de wijze waarop is verontrustend. Bezuinigen weegt zwaarder dan zorgvuldigheid.

Het gebrek aan kennis en kwaliteit denkt Plasterk (minister van Binnenlandse Zaken) vervolgens op te lossen door gemeenten aan te zetten tot schaalvergroting. Maar een grotere gemeente betekent niet een beter bestuur. Daarvoor dient kwaliteit en niveau in te stromen in de colleges en de Raden. Gezien het negatieve beeld van gemeenteraden bij het publiek is daar weinig kans op. Ook in grote steden kampt men met dit probleem. Plasterk koestert illusies. Het werkelijke probleem is dat de gemeenteraden en colleges een verlengstuk zijn van Den Haag.

Belastingheffing Het is al vaker beschreven. De steden en daarmee ook dorpen dienen hun invloed en macht weer terug te krijgen. Als lokale politiek de verantwoordelijkheid krijgt over belangrijke zaken als bijvoorbeeld zorg, dan dient zij ook volledig beschikking te krijgen over het budget. Dat budget wordt echter afgemeten door Den Haag. Gemeentes dienen meer mogelijkheid te krijgen om zelf belasting te innen ten koste van Den Haag. Daardoor kunnen gemeentes veel effectiever hun middelen inzetten en laten zij naar hun burgers zien waar de werkelijke beslissingen genomen worden. Lokaal.

Decentrale macht De juridische bevoegdheid van de lokale politiek dient vergroot te worden om de gemeentes effectief te laten opereren met middelen en dossiers. Den Haag dient een fikse stap naar achteren te zetten. Met de vergroting van het beïnvloedbare budget kunnen gemeentes ook betere keuzes maken als het gaat om de beloning van raadsleden. Nu is het vaak amper een fooi, waar amper mensen voor te krijgen zijn. Raadslid dient weer een volwaardige functie te worden met aanzien.

Ook moet er goed gekeken worden naar de grootte van colleges en raden. Enerzijds zijn deze vaak te klein door de kleinschaligheid van de gemeente zelf, maar jarenlang is dit ook vanuit Den Haag steeds verder verkleind. De werkdruk wordt daardoor onhoudbaar voor raadsleden. Niet vreemd dat de kwaliteit van en belangstelling voor deze functie hard achteruit gegaan is. Duaal kiezen Burgers hebben dan meer te kiezen en meer reden om zich te interesseren voor lokale politiek. De besluiten worden dan werkelijk op lokaal niveau genomen. Maar de kiezer moet niet alleen kunnen kiezen voor een partij, maar ook de mogelijkheid hebben om aan te geven welke coalitie zij prefereert. Partijen dienen vooraf aan te geven met welke partijen zij willen samenwerken en welke punten dan in de bestuurlijke periode centraal staan.

Lokale macht Het idee van een participatiesamenleving is in de kern een goede gedachte. Hoe dichter bij de burger, hoe meer maatwerk mogelijk is. Maar dat gaat alleen als dan ook op dat niveau de middelen en de macht ligt. En daar ontbreekt het momenteel aan. En in een dergelijk setting kan ook de loting democratie, zoals wordt besproken in ‘De Correspondent’ ingevoerd worden.

Dan krijgen burgers volledige invloed en zeggenschap over de inrichting van hun eigen omgeving, bepalen waar het geld aan wordt uitgegeven en worden ze geconfronteerd met de harde keuzes die daar vaak aan ten grondslag liggen. Er zijn al verschillende voorbeelden waarbij burgers het echt voor het zeggen hadden. De participatie nam sterk toe en de beslissingen die burgers namen bleken wel overwogen. De angst voor onderbuik democratie is vooralsnog ongegrond. Maar dit lukt alleen als het gevoed wordt vanuit een oprechte wens tot democratische vernieuwing en niet als kapstok voor bezuinigingen.

Dit artikel verscheen ook op het weblog van Hans Groen