Spaar de gelovigen

Het is bon ton om af te geven op gelovigen. Han van der Horst, zelf ongelovig, toog naar een kerkdienst en luisterde naar de preek, de lessen, de overtuiging en zag een toonbeeld van beschaving.

“In het bloed der wettelozen wast hij zijn voeten” Een paar weken geleden tweette Matthijs Haak , vrijgemaakt gereformeerd predikant, dat hij over Saul ging preken, de eerste koning der Joden. Ik kon het – wéér – niet laten en reageerde:

@delfshaak Ik heb altijd gevonden dat #God #Saul veel te hard aanpakte. Sindsdien bevalt Hij me niet echt meer. 

Daar wilde de dominee het zijne van weten en ik lichtte toe: 

@delfshaak God liet hem in de steek nadat hij een via Samuel bevolen genocide op de Amalekieten niet compleet genoeg had uitgevoerd.

Deze zondagochtend zag ik mijn tweets op een groot scherm afgebeeld. Ik zat op de achterste bank van de Vrijgemaakt Gereformeerde kerk in Delfshaven te Rotterdam want alleen achterin was nog plaats. Ds Haak had me uitgenodigd omdat hij mijn tweets wilde gebruiken als ankeiler voor zijn preek.

Waar ging het om? In bijbelhoofdstuk  1 Samuel 15  staat het trieste verslag van de massamoord op de Amalekieten. Via de richter Samuel geeft de Heer aan Saul de opdracht deze Amalekieten – mannen, vrouwen, kinderen, vee, alles – uit te roeien. Ondanks dit wrede bevel spaart Saul toch de koning van de Amalekieten en het beste vee. Dan laat de Heer via Samuel weten dat Hij zich wegens dit gebrek aan moordlust voorgoed van hem afkeert. Dat besluit is nu moeilijk te verteren voor deze welopgevoede jongen uit het Nederland van het poldermodel.

Er zit trouwens wel meer bloeddorst in de bijbel. Dit is bijvoorbeeld het slot van psalm 58:

Verheugd is de rechtvaardige als hij vergelding ziet, in het bloed van de wettelozen wast hij zijn voeten. Dan zegt men: ‘De rechtvaardige wordt beloond, er is een God die recht doet op aarde’.

Je kunt aan dit soort oud-testamentische taal stilzwijgend voorbijgaan maar daar doen ze niet aan bij de Vrijgemaakt Gereformeerden, waar het nooit aan moed heeft ontbroken. De gemeente – veel jeugdige stelletjes en jonge gezinnen – ging er goed voor zitten, toen ds Haak zijn preek begon. 

Hij gaf volmondig toe dat het hier een confronterende tekst betrof die mensen van nu tegen de borst stuit. Daarna liet hij de moordpartij voor wat ze was en haalde andere elementen naar voren. Centraal in de tekst, stelde ds. Haak vast, stonden de woorden ‘horen’ en ‘luisteren’. Saul hoort God wel maar hij luistert niet en als hij dat wel doet, is het te laat.

Ds Haak schetste daarop het beeld van een God die wel luistert maar meestal zwijgt en zich ook nog ongestraft laat bespotten. Hij verplaatste de scène behendig naar de kruisdood van Jezus: “Het afgeranselde, vernederde lichaam van zijn zoon aan het kruis. Dát heeft God getwitterd. Wat hoor jij in het zwijgen van Golgotha?”

Ondertussen uitte hij begrip voor wie aan God twijfelt. Hij kon zich voorstellen dat iemand in het zicht van dat kruis (of het oordeel over Saul) zegt: “Als ’t zó moet, dan is het voor mij exit met God” . Maar, besloot de dominee, “er is ruimte voor iedereen die wil luisteren” . Kennelijk konden wij in Gods zwijgen toch een antwoord horen.

Het was een mooie preek. Er lagen vele eeuwen christendom in opgesloten. Ik bekeek de zaak op mijn ongelovige manier: deze stampvolle kerk, deze gereformeerden, deze jeugdige stelletjes, die jonge ouders, waren met hun voorganger bezig een belangrijk erfgoed te bewaren. Zij vertegenwoordigden op dat moment met elkaar de beschaving. Er hing een sfeer van grote verbondenheid in het kerkgebouw. Alsof alle aanwezigen voor zichzelf beseften dat hun leven zin en betekenis had. 

Aan het eind van de dienst bad dominee Haak voor vrede in Syrië en voldoende hulp aan de vluchtelingen die nu door een strenge winter worden overvallen. Ook bad hij ervoor dat Nederland voor hen zijn deuren mag openen. Ik zag het beeld voor me van de bespotte Christus, die in de woorden van dominee Haak letterlijk voor paal hing en die hij met zijn gemeente juist dáárom als de enige God aanvaardde.

De gedachten van deze gelovigen gingen dan ook uit naar de verjaagden, de getreiterden en de gemartelden. Zij herkennen daarin immers hun God. Je kon die, zoals hij in een proces van duizenden jaren geworden was, niet gelijk stellen met de woeste Heer uit de tijd van koning Saul, die zijn volk als het ware aanvoerde in de strijd om het bestaan. Er had een evolutie plaats gevonden. Het was nog steeds dezelfde God maar de gelovigen hadden in een andere tijd andere aspecten van zijn wezen voor het voetlicht gebracht.

Er kwam wél een speelse gedachte bij mij op. Er waren in de dagen van Israëls koningen ook de nodige joden geweest die geloofden dat hun Heer een relatie had met de vruchtbaarheidsgodin Astarte, schrijft de grote historicus Simon Schama. En de joden van Elefantine meenden dat Hij getrouwd was met de koningin van de hemel. Stel je nu eens voor dat een geloof in zo’n koppel het gewonnen had en niet dat in de éne ware God. Hoe zou het christendom er dan uitzien? Met een drieëenheid van Vader, Moeder en Zoon? In plaats van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest?

Zulk speculeren is wel leuk, maar heeft geen zin. De geschiedenis is nu eenmaal verlopen zoals hij verlopen is. Eén ding werd me die zondagochtend in ieder geval zonneklaar: de gelovigen die ik in de vrijgemaakt gereformeerde kerk van Delfshaven leerde kennen, verdienen beter dan het sarcasme, de minachting en het geschamper van de vulgaire atheïsten zoals die zich tegenwoordig  op het internet manifesteren.

Update: lees hier de volledige preek van ds. Matthijs Haak

Volg Han ook op Twitter

Het nieuwste boek van Han is De Mooiste Jaren van Nederland (1950-2000)