Staan we op de drempel van een nieuwe eeuw van verval?

Elk nadeel heb zijn voordeel, zei Johan Cruyff. Veel grote bedrijven zijn door de crisis van 2008   beschadigd maar hebben tegelijkertijd van de nood een deugd gemaakt door de positie van hun personeel ernstig te verzwakken. Ze vervingen zoveel mogelijk vaste banen door flexwerk. Nog liever besteedden zij het uit aan zogenaamde zelfstandigen zonder personeel. Dat wist bijvoorbeeld Post NL voor elkaar te krijgen. Je koopt zelf een bestelwagen. Je krijgt een wurgcontract om pakjes te bezorgen. Je hebt de nadelen van het vrije ondernemerschap met de nadelen van een flexibele baan.

Dat is de voornaamste reden waarom de winsten al jaren wel stijgen maar de lonen niet. De meest spectaculaire slachtoffers hier van zijn de twintigers. Zij worden door de nieuwe realiteit ernstig gefrustreerd in het waarmaken van hun idealen: een vast inkomen en dan in een eigen onderkomen met je partner gelukkig zijn. Ze blijven in plaats daarvan noodgedwongen veel langer bij hun ouders terwijl ze van flexbaantje naar flexbaantje hoppen.

De huidige woningnood – ongeveer net zo erg als in de jaren vlak na de oorlog als je naar de wachttijden voor een sociale huurwoning kijkt – voorkomt dat ze een eigen onderdak kunnen vinden. De huren in de vrije sector zijn onbetaalbaar. Een koopwoning krijgen ze niet want de bank verstrekt geen hypotheek aan mensen zonder vast inkomen. De prijzen daarvan zijn trouwens ook door het plafond geslagen. Eigenlijk kom je als twintiger alleen maar aan een woning als papa en mama je de   ton cadeau doen, die zij in gunstiger tijden bijeen hebben gespaard.

Zo neemt de sociale ongelijkheid toe. Je moet met een gouden lepel in de mond geboren zijn of anders is de start van je leven een hordenloop vol struikelingen. Kinderen van ouders uit de lage middenklasse en daaronder zijn extra gehandicapt omdat zij zich voor een behoorlijke opleiding net zo behoorlijk in de schulden moeten steken.  

Over een jaar of wat komen de ouderen aan de beurt voor de zoveelste knip- en scheerbeurt omdat de pensioenfondsen te weinig robuust zouden zijn. Let wel, de senioren die een tonnetje aan hun kinderen kunnen geven zijn de grote uitzondering, niet de regel.  

Het UWV juicht omdat sinds 2015 15.000 bijstandsmoeders zich aan de armoedeval hebben ontworsteld, zoals de Volkscourant het formuleert. Het komt allemaal door Lodewijk Asscher, die destijds als minister van Sociale Zaken werken ‘lonender’ heeft gemaakt. Lonend maken betekent niet meer geld betalen. Lonend maken betekent snijden in de sociale voorzieningen zodat uitkeringsgerechtigden met de rug tegen de muur worden geplaatst en elk klotebaantje moeten accepteren. Asscher deed dat door enkele subsidieregelingen voor laagstbetaalden af te schaffen. Die 15.000 bijstandsmoeders zijn waarschijnlijk toegetreden tot de groeiende scharen werkende armen. Wees er maar trots op.  

Dit land kent grote problemen: om te beginnen zijn dat de langzame maar structurele verarming van de lagere middenklasse en de mensen daaronder aan de ene kant en de verschrikkelijke woningnood aan de andere. Deze problemen worden door de politiek grotendeels genegeerd.  

Een derde probleem is de klimaatcrisis. Die staat wel hoog op de agenda maar de tot nog toe gepresenteerde oplossingen versnellen het verarmingsproces aan de onderkant van de samenleving. Dat komt door strafbelastingen om afstappen van het aardgas ‘lonender’ te maken en de privatisering van deze algemeen maatschappelijke kwestie: je moet zelf de extra kosten voor de energie-omslag betalen, al dan niet uitgesmeerd door een systeem van zogenaamd goedkope leningen die je weer terugverdient.

In de praktijk zal het erop neerkomen, dat alleen de rijken het privilege behouden om op grote schaal CO2 aan de atmosfeer toe te voegen. Zij immers kunnen die strafbelastingen gemakkelijk betalen. Daarom zullen zij ook in tegenstelling tot de minder fortuinlijke burgers naar hun bestemmingen blijven vliegen.  

Ondertussen worden vakbonden steeds meer seniorenclubs omdat de twintigers zich niet tegen het hun aangedane onrecht organiseren. Ze laten zich met verve en overtuiging tegen elkaar uitspelen.  

Uiteraard leidt dit alles tot onvrede en agressie. Wie zijn van dit alles de schuld? De elite, de moslims, de Polen, Roemenen en Bulgaren. De elite, Guy Verhofstadt en Jean-Claude Juncker die dronken door Brussel zwerft. Het lukt leidende politici, geholpen door een deel van de media, heel aardig om de publieke aandacht af te leiden van de werkelijke problemen waarmee dit land worstelt.  

De huidige situatie is alleen lonend voor grote bedrijven. Mkb’ers, zzp’ers en werknemers betalen het gelag.  

Dit heeft een belangrijk gevolg. Het is voor die bedrijven niet ‘lonend’ genoeg om groot in te zetten op innovatie. Het gaat zo ook wel. Je kunt het aan de landbouw zien – zowat de belangrijkste Nederlandse exportsector – die het alleen maar kan volhouden door de import van goedkoop personeel. Dat is een zwakke basis. Allerlei bolleboffen geven hoog op van de kenniseconomie maar daar komt in Nederland niet echt veel van terecht. Je hebt die hub in Eindhoven rond afsplitsingen van het zwaar gekortwiekte Philips maar daar blijft het wel een beetje bij. Dat is te weinig voor een land met achttien miljoen inwoners.  

Zonder forse loonsverhogingen zal die innovatie er nooit komen. Het gaat immers zo ook al. Zo lang de aandeelhouder maar zijn dividenden krijgt, is de positie van de ceo ijzersterk.  

Dan glijdt Nederland langzaam maar zeker af naar de positie van een lage lonenland met grote maatschappelijke tegenstellingen.   Dat zal niet van de ene op de andere dag gebeuren. Daar gaan decennia mee heen. Toch is de kans groot dat we na de gouden jaren van 1950 tot 2008   op de drempel staan van een nieuwe eeuw van verval.  

Maar we hebben het liever over moslims en teveel aandacht voor de ramadan op de NPO.