Ta-Nehisi Coates begrijpt niet waarom hij van blanken zoveel applaus krijgt

In dit door rassenwaan getekende weekend laat de Volkskrant Ta-Nehisi Coates aan het woord, de gevierde Afro-Amerikaanse essayist en stripauteur. De discussies rond witte suprematie en structureel racisme in Nederland hebben veel met zijn geestelijke invloed te maken.

Coates heeft het moeilijk. Vaak krijgt hij applaus van een blank publiek. “Waarom vinden witte mensen het leuk wat ik schrijf?,” vraagt hij zich verwonderd af in het boek dat veel van de aanwezigen straks laten signeren. “Hoe kun je een kracht verslaan die jou omarmt?” zo schrijft Michael Persson aan het begin van een uitvoerig interview. Ik kan dat wel verklaren. Dat publiek van hem bestaat uit lezers en boekenliefhebbers. Die houden van zijn toon en zijn manier van doen.

Ta-Nehisi Coates werd in 1975 geboren. Zijn vader was van achtergrond bibliothecaris. Als aanhanger van de Black Panthers bouwde hij met zijn vrouw een drukkerij en uitgeverij op. Ta-Nehisi Coates groeide op in een groot en warm gezin waar lezen werd aangemoedigd en trots op eigen afkomst toegejuicht. Dat blijkt bijvoorbeeld uit Coates voornaam Ta-Nehisi. Dat is een oud Egyptisch woord voor Nubiër. Tegelijk werd hij gedrenkt in de Amerikaanse intellectuele cultuur. Hij maakte kennis met de muziekstijlen van zijn land, met de grote schrijvers, met wat er allemaal in de rijk gevulde boekenkast van vader en moeder stond. Hij leerde van hen ook het Amerikaans-Engels dat je moet spreken om in de kringen van de gevestigde orde niet alleen gehoord te worden maar ook beluisterd.

Vleesgeworden Amerikaanse droom Als enige van zijn broers en zusters maakte Coates zijn universitaire studie niet af. In plaats daarvan verzeilde hij in de journalistiek. Hij kreeg zijn stukken meteen in gerenommeerde Amerikaanse bladen geplaatst, waaronder The Atlantic, in de negentiende eeuw gesticht door grote schrijvers als Emerson en Longfellow en nog steeds doordesemd met het cultuureigen van deze dead white males.

Toen Coates een nieuwe carrière startte als schrijver van heldenstrips bereikte hij meteen een doorbraak met zijn Black Panther serie. Inmiddels is hij toegelaten tot het heilige der heiligen op dit terrein, de serie Captain America.

Ta-Nehisi Coates is de vleesgeworden Amerikaanse droom. Dat niet alleen, dankzij het feit dat hij in zo´n intellectueel milieu is opgegroeid, heeft hij de habitus en de manier van doen die je toegang geeft tot redacties van kwaliteitsbladen als The Atlantic. Hij bezit de juiste toon en stijl. Dat opent vele deuren. Wie dat allemaal niet van huis uit heeft mee gekregen, krijgt het een stuk moeilijker om door te dringen tot culturele en sociale Walhalla´s. Om met de Franse socioloog Pierre Bourdieu te spreken, Coates kreeg van huis uit het cultureel kapitaal mee dat anderen zich met veel moeite moeten zien te verwerven.

Cultuur en habitus Iedereen die als eerste van zijn familie wordt toegelaten tot een hogere opleiding weet precies wat ik daarmee bedoel. Dankzij het beurzenstelsel van minister Cals konden mijn broer en ik naar de universiteit. Als je nu op Woudestein in Rotterdam rondloopt of bijvoorbeeld op de Haagse Hogeschool vlak achter het station Hollands Spoor dan zie je ze daar massaal, studenten die van huis uit een heel andere cultuur en habitus hebben meegekregen dan heerst in de wereld van het hoger onderwijs.

Zeker bij de jongerejaars herken ik dan een onwennigheid die mij ook overviel, die eerste tijd in de collegebanken tussen burgemeesterskinderen, die met een aardappel in de keel ook nog eens de revolutie predikten en stoften op hun individueel klassenverraad. Dat is een extra hinderpaal. Hij valt te overwinnen maar heel wat studenten met het soort achtergrond van mij en mijn broer, die struikelen erover. Ta-Nehisi Coates heeft daar nooit last van gehad. Hij wist hoe hij altijd en overal de gewenste toon moest aan slaan. Daarom krijgt hij zoveel applaus van zijn welopgevoede, goed opgeleide en welvarende blanke publiek. Ook als hij het geselt met zijn kritiek op de volgens hem door blankheid gedomineerde maatschappij. Zij delen hetzelfde culturele en sociale kapitaal.

Arme blanken Dit past niet bij de ideologie die Coates in The Atlantic, zijn boeken en zijn stripverhalen verspreidt. Daar is onderdrukking raciaal getint. De blanken zijn aan de macht. In het interview met de Volkskrant onderstreept Coates dat de arme blanken, de in Amerika zeer uitgebuite mijnwerkers en de bewoners van achtergebleven districten in de Appalachen bijvoorbeeld, allemaal voor Trump gaan. Zij maken deel uit van de blanke suprematie. Zij zijn net zo goed onderdrukkers.

In 2014 schreef Coates een invloedrijk essay The case for reparations , waarin hij schadevergoeding vraagt voor de slavernij en de onderdrukking waar de Afro-Amerikaanse bevolking zo onder geleden heeft. Hij onderbouwt zijn stelling met een aantal persoonlijke verhalen van zwarten die structureel werden tegenwerkt bij hun pogingen om aan armoede en onderdrukking te ontsnappen. Tegelijk stelt hij West-Duitsland ten voorbeeld dat in de jaren vijftig een enorme schadevergoeding betaalde aan de staat Israel als Wiedergutmachung voor de holocaust. Coates zegt erbij dat er in Israël veel verzet bestond – deels met bomaanslagen – tegen het accepteren van deze afkoopsom voor een misdaad die niet met geld te beboeten valt. Toch vindt hij het een goed idee.

Over de vorm die deze schadevergoeding aan zou moeten nemen blijft Coates een beetje in het vage. Wel is duidelijk dat het op de een of andere manier een kapitaalsoverdracht zou moeten zijn van het blanke naar het Afro-Amerikaanse volksdeel zou moeten zijn. En dat hijzelf met zijn gezin aan de ontvangende kant thuis hoort. Die mijnwerkers echter nooit, ook al worden ze daar in West Virginia en elders meer dan anderhalve eeuw structureel klein en arm gehouden.

Biologie of opvoeding? Er woedt al meer dan honderd jaar een niet aflatende discussie over de oorzaak van achterstelling. In het Engels heet die nature versus nurture. Is het biologie of opvoeding? Nauw verwant daaraan is de vraag: wat staat centraal? Huidskleur of laten we dat vreselijke woord maar gebruiken – ras dan wel klasse? Het is duidelijk waar Ta-Nehisi Coates thuishoort: in zijn wereldbeeld zijn de grote tegenstellingen raciaal bepaald.

Dat verzwakt zijn betoog. Het staat buiten kijf dat in ieder geval in Europa, Noord-Amerika en Australië de macht in handen is van blanken, voornamelijk blanken. Zij hebben het geld en de bedrijven in handen. Hun habitus, hun manier van spreken, hun taal, hun intellectueel erfgoed zijn dominant in de media en de cultuur. Die leggen zij om zo te zeggen op aan het hele volk. Wie zich kan bewegen in dat complex van factoren, wie zich hun cultureel kapitaal weet te verwerven, heeft daarmee een deur geopend tot de hallen van de macht. Voor anderen blijft die deur gesloten. Dan doet huidskleur er niet toe.

In Noord-Amerika, Europa en Australië is een specifieke groep blanken dominant. Dat zij mensen van andere afkomst en kleur tot hun kringen toelaten zolang zij maar bereid zijn hun spel méé te spelen, bewijst dat ras niet de enige factor is die de maatschappelijke tegenstellingen bepaalt. Kijk ook naar de loopbaan van Coates zelf die tot de media van deze machtige kringen, bijvoorbeeld The Atlantic zonder moeite toegang kreeg.

Racisme is een wezenlijke factor als het gaat om scheidslijnen in de maatschappij. Toch kun je niet stellen dat alle blanken samenspannen om andersgekleurden te onderdrukken, dat zij een gezamenlijk belang hebben om dat te doen en dat zij zich daarom hebben verenigd. De beslissende factor die de dominantie van de heersende klasse bepaalt bij ons is niet het feit dat de meesten van hen een blanke huid hebben. De arme blanken die nu voor Trump kiezen, zijn veracht stemvee. Ze kopen niets voor die stem. Ze worden er niet machtiger van of beter af. In geen enkel opzicht. En ze zijn niet in staat om hun geluid daar te laten horen waar het er toe doet omdat ze daartoe het cultureel en het sociaal kapitaal missen. Ze zitten net zo goed als zoveel Afro-Amerikanen opgesloten in hun ghetto´s. Ze zijn het slachtoffer van vergelijkbare vormen van machteloosheid.

Wie alle blanken op één en dezelfde onderdrukkende hoop gooit, miskent de ingewikkeldheid van de maatschappij en de manier waarop de machtsverhoudingen in elkaar zitten. Die komt dicht in de buurt van het populisme met zijn enkelvoudige oplossing voor alle kwalen.

Lees ook dit stuk over Ta-Nehisi Coates als neoliberaal denker door Cornel West, hoogleraar aan Harvard.

Cc-foto: Gerald R. Ford School of Public Policy