Turkse spagaat bij de strijd tegen IS

Vorig weekend, breaking news: de 49 personeelsleden van het Turkse consulaat in het Iraakse Mosul, die in juni door de Islamitische Staat (IS) in gijzeling werden genomen, waren vrijgelaten. Een hele opluchting, want met IS weet je het nooit.

Hoe Ankara het klaarspeelde blijft vaag. President Erdogan noemde het een ‘inlichtingenoperatie’ waar de nationale inlichtingendienst MIT nauw bij betrokken was. Die operatie had echter geen militair karakter. Erdogan sprak van ‘politiek en diplomatiek onderhandelen’ en suggereerde zo dat IS iets aangeboden kreeg, al zou dat geen losgeld zijn. 

Al snel verschenen berichten over een ruil tussen de gijzelaars en gevangen jihadisten. De Syrische rebellengroep Liwa al-Tahwid, die op goede voet staat met Ankara, zou 50 gevangen IS-leden hebben laten lopen in ruil voor de Turkse gijzelaars.

Logoglu Faruk Logoglu, een volksvertegenwoordiger van de oppositievoerende Republikeinse Volkspartij (CHP), wil meer weten over de mogelijke vrijlating van jihadisten. Daarnaast eist hij helderheid over berichten waarin gesteld wordt dat voor het einde van de gijzeling een trein met tanks en ander militair materieel vertrok naar Tel Abyad, een door IS gecontroleerde Syrische stad nabij de Turkse grens.

Het lijkt onwaarschijnlijk dat de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) wapens aan IS leverde in ruil voor de gijzelaars. Zoiets blijft niet lang geheim op een aardbol omgeven door spionagesatellieten. Washington zou daar dan bijvoorbeeld zeker van weten. Staat tegenover dat eerder een mysterieus Turks transport naar Syrië ging. De affaire rond de drie vrachtwagens van MIT richting Syrië begin dit jaar, ligt nog vers in het geheugen.      

Koerden De aantijging over het wapentransport naar Tel Abyad was afkomstig van bronnen rond de Koerdische PKK. De Koerden zijn woedend over de Turkse opstelling ten opzichte van IS. Salih Muslim van de Koerdische Democratische Eenheidspartij (PYD) in Syrië verweet Ankara niets te hebben ondernomen toen Kobani, zijn nabij de Turkse grens gelegen woonplaats, belegerd werd door IS. 

De AKP-regering had volgens Muslim minstens kunnen toestaan dat Turkse Koerden naar Kobani trokken om tegen IS te vechten. In plaats daarvan werden zij door gendarmes tegengehouden. Dat zal volgens Muslim een negatieve weerslag hebben op het vredesproces van de AKP met de Koerden. 

PKK-commandant Murat Karayilan ging een stuk verder. Volgens hem stond Ankara in ruil voor vrijlating van de gijzelaars toe dat Kobani werd aangevallen door IS. Karayilan zei het door dit ‘gezamenlijk plan van Turkije en IS’ helemaal gehad te hebben met het vredesproces. Hij laat een beslissing daaromtrent echter over aan PKK-leider Abdullah Öcalan. Die hield het bij de constatering dat de AKP tot afspraken met IS kwam terwijl onderhandelingen met de Koerden nog steeds niet echt zijn begonnen.  

al-Baghdadi Dat Turkije zich passief opstelde binnen de door de VS geïnitieerde coalitie tegen IS kan van invloed zijn geweest op het einde van de gijzeling. De door IS gebruikte Turkse nieuwswebsite Takvahaber berichtte dat IS-kalief Abu Bakr al-Baghdadi besloot de gijzeling af te blazen toen Turkije weigerde om de Jeddah-verklaring van de coalitie te ondertekenen. 

Eerder werd de veiligheid van de gijzelaars nog door de AKP als reden opgegeven om zich te distantiëren van militaire acties tegen IS. Door hun vrijlating viel dit argument weg. Toch twijfelden waarnemers of Turkije vervolgens een meer actieve rol binnen de coalitie op zich zou nemen. Dat het enthousiasme om iets tegen jihadisten te ondernemen er al ver voor de gijzeling niet vanaf droop bij de AKP, was daar debet aan. 

De trage aanpak door de AKP van de mogelijkheden voor jihadisten om via Turkije naar Syrië te reizen is zo’n punt. Erdogan klaagt dat hij geen informatie van andere landen kreeg om hen tegen te houden, maar tegen het rekruteren van IS-strijders op eigen bodem onderneemt hij ook al niet veel. Bovendien kwam de AKP rijkelijk laat in actie om de smokkel van olie door IS naar Turkije te beperken. 

Daarmee is nog niet gezegd dat IS doelbewust werd geholpen door de AKP, maar dat al-Baghdadi en consorten weinig last ondervonden in Turkije behoeft geen betoog. 

Verder hield de AKP vol dat een militaire actie tegen IS in het voordeel zou zijn van al-Assad, de Syrische dictator die door Erdogan & Co. nog altijd als het primaire kwaad wordt beschouwd. Erdogans premier Davutoglu suggereerde zelfs een soort pact tussen IS en het regime in Damascus.  

New York Met deze voorgeschiedenis was het geen verrassing dat Erdogan kort voor zijn vertrek naar New York, ondanks de vrijlating van de gijzelaars, nog steeds niet verder wilde gaan dan een ‘humanitaire’ rol binnen de coalitie tegen IS. Na een dag tussen de wolkenkrabbers was hij echter opeens bereid om ook in ‘logistiek en militair’ opzicht mee te werken aan acties tegen IS. Wat bewoog hem om zijn opstelling zo plotseling aan te passen? 

Misschien bedacht hij zich dat terughoudendheid binnen de coalitie de positie van Turkije in de regio schade toebrengt. Verder zal Erdogan in de maag zitten met de tienduizenden vluchtelingen die vorige week naar Turkije kwamen. Meer problemen met vluchtelingen kan hij er niet bij hebben. 

Of deed de machtige Council on Foreign Relations in New York Erdogan een voorstel dat hij niet af kon slaan? Vast staat dat hij zich nu neerlegt bij Amerikaanse wensen. Na al zijn antiwesterse retoriek van de laatste tijd is dat een hele stap. Nu eens zien hoe daar in Turkije op gereageerd gaat worden, want niet iedereen is daar in de stemming om alle registers tegen IS open te trekken. 

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.