Voor de asielproblematiek is geen oplossing

Over het asielbeleid en de Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND) bestaan grofweg gezegd twee opvattingen. Het zijn harteloze gasten die zonder pijn in het hart de grenzen van Nederland zo veel mogelijk gesloten houden voor politiek vervolgden en andere vluchtelingen. Of zij gooien de poorten van Nederland luilekkerland open voor tienduizenden uitvreters per maand die met een paar mooie smoezen hopen een leven lang gratis geld binnen te hengelen.

Beide partijen komen met schrijnende cases. Voorstanders van een ruimhartiger asielbeleid presenteren op gezette tijden een ‘Mauro’, die volledig ingeburgerd is maar toch naar een of ander ver land moet worden afgeschoven. De tegenstanders weten altijd wel een asielzoeker of een illegaal te vinden die zich schuldig heeft gemaakt aan diefstal of geweld, dan wel bij nader inzien de jihad pleegt.

Gerechtigheid De waarheid ligt niet eens in het midden. De waarheid ligt ergens anders. De medewerkers van de IND worden elke dag geconfronteerd met een van de belangrijke mondiale problemen: miljoenen en nog eens miljoenen mensen zijn op drift geraakt. Zij verlaten hun thuis om zeer uiteenlopende redenen – meestal een hele bundel bij elkaar – en zij proberen allemaal het meer welvarende deel van de wereld te bereiken omdat zij hopen daar een nieuwe toekomst op te bouwen voor hun kinderen.

Zij lijken op de duizenden mensen die rond 1900 elke week met de trein in Rotterdam aankwamen om daar scheep te gaan naar New York, het beloofde land aan de andere kant van de wereld waar vrijheid was en geen onderdrukking, waar kansen lagen en iedereen behoorlijk zijn brood kon verdienen. Hoe moet je daarmee omgaan? Hoe moet je die migrantenstromen kanaliseren? Wat is haalbaar? Wat is gerechtigheid? Vallen die te combineren? 

Geëngageerde kunst Vrijdagavond maakte ik over dit onderwerp een heel bijzondere avond mee. Een aantal derdejaarsstudenten van de AKV Sint Joost Akademie in Breda, al weer een hele tijd onderdeel van de Avans Hogeschool presenteerden werk dat zij, geïnspireerd door deze problematiek, hadden gemaakt. Dat gebeurde in het Humanity House vlakbij het Haagse Binnenhof.

Studenten aan die opleiding kunnen een zogenaamde minor doen waarin het thema kunst en engagement centraal staat. Daarvoor zoekt de Akademie dan samenwerking met een organisatie die zich met een belangrijk maatschappelijk probleem bezig houdt. Dit jaar was dat de IND. De studenten kregen toegang tot de dienst. Een aantal medewerkers fungeerde als gids en begeleider. Daarbij toonde de organisatie zich niet bang voor pottenkijkers die misschien wel eens met heel vervelende verhalen naar buiten zouden kunnen komen. 

Ikzelf was met de studenten in aanraking gekomen omdat ik een paar uur het een en ander had verteld over de rol van de vluchteling in wat ik voor het gemak maar ons collectief bewustzijn noemt. De bijbel begint bijvoorbeeld met een verdrijving uit het paradijs en ook de stichter van die andere wereldgodsdienst met veel aanhangers in Nederland, Mohammed, moest vluchten. Vluchten heeft dan ook altijd een grote rol gespeeld in de verhalen van onze beschaving en ook in het werk van kunstenaars. Denk bijvoorbeeld aan de ontsnapping van het kindje Jezus met zijn ouders naar Egypte om te ontkomen aan de zwaarden van Herodes soldaten. Dat is een onlosmakelijk onderdeel van het kerstverhaal. Dit is een van de redenen waarom vluchtelingenproblematiek in onze cultuur zo gevoelig ligt. 

Geen activistische propaganda In aanwezigheid van docenten, ouders, belangstellenden en IND’ers onder wie de directeur, lieten de studenten – althans in de meeste gevallen – zien dat geëngageerde kunst geen activistische propaganda is. Zij maakten allemaal zichtbaar, hoorbaar en of invoelbaar hoe zwaar de dilemma’s zijn waarmee iedereen worstelt die op de een of andere manier bij het vluchtelingenbeleid betrokken is. Iedereen weet dat er op de een of andere manier een selectie aan de poort noodzakelijk is. Het behoort bij de Nederlandse politieke traditie, dat je dat volgens objectieve criteria probeert te doen zonder aanzien des persoons. Dat heeft te maken met het Nederlandse gelijkheidsideaal zoals dat tot uiting komt in de Grondwet die niet alleen discriminatie verbiedt maar ook vaststelt dat op het grondgebied van het Koninkrijk der Nederlanden iedereen onder gelijke omstandigheden, gelijk wordt behandeld. Omdat niemand onfeilbaar is, zijn er beroepsmogelijkheden. Tegelijk blijkt vaak genoeg dat het beginsel ‘regel is regel’ tot schrijnende situaties kan leiden en dat recht doen het tegendeel van gerechtigheid inhoudt. Ondertussen speelt de publieke opinie op haar poot. 

Dit alles terwijl geen enkele minister, geen enkel Kamerlid, geen enkele partijbons ooit de moed heeft gehad om te zeggen dat hij het ook niet weet. Dat sommige problemen het kunnen van de maatschappij overstijgen. Dat je dilemma’s hebt die nooit weggaan. 

Maar dat je zulke problemen wel erger kunt maken: door te beweren dat je een simpele oplossing hebt. Of door ervan uit te gaan dat asielzoekers eendimensionale mensen zijn: heiligen en slachtoffers, of schurken en misleiders. 

De aankomende kunstenaars hadden hun doel bereikt: de hoofden van het publiek waren stuk voor stuk een vat  vol met gedachten, toen we naar huis gingen. We hadden geen oplossing aangereikt gekregen maar we waren wel tot dieper inzicht gekomen omdat we dankzij hun werk de dilemma’s van het vreemdelingenbeleid sterk hadden gevoeld. Niet zozeer met ons hoofd maar wel met ons hart.  We beseften ook weer, waar kunst goed voor was.

Beluister dit opiniestuk hier 

Volg Han ook op Twitter

Het nieuwste boek van Han is De Mooiste Jaren van Nederland (1950-2000)

cc-foto: UNHCR