Voorkom oorlog, probeer Poetin te begrijpen

Laten we er vanuit gaan dat Vladimir Poetin een even verschrikkelijk politiek leider is als George Bush was, die zonder mandaat van de Verenigde Naties Irak binnenviel en vervolgens geen wapens van massa-destructie vond. Dat neemt niet weg dat het zinvol is om de woorden en daden van Poetin in alle nuchterheid te analyseren en daar niet meteen met de NATO in de aanslag op te reageren. Als daarmee een nieuwe Wereldoorlog voorkomen kan worden, dan is dat geen overdadige luxe.

Het is niet moeilijk Poetin gelijk te geven dat het Westen, met de Verenigde Staten in koppositie, menigmaal de o zo fragiele regels van het internationale recht geschonden heeft. Irak, maar ook het oprekken van het mandaat van Veiligheidsraad van de VN inzake Libië liggen vers in het geheugen. Het verstandigste dat de Westerse mogendheden kunnen doen is om met Poetin om de tafel te gaan zitten en ruiterlijk te erkennen dat hij wat dat betreft gelijk heeft. Dan zou het volgende gespreksonderwerp kunnen zijn: hoe gaan we in de toekomst voorkomen dat er met het internationale recht nog eens slordig en opportunistisch omgesprongen wordt? Door wie dan ook. Voor de wereldvrede in de toekomst zou zo een gesprek een godsgeschenk zijn, en het zou Poetin de wind uit de zeilen nemen om ook de regels van het internationale recht aan z’n laars te lappen.

We kunnen het er over eens zijn dat de Sovjet Unie in menig opzicht, ook economisch, een ramp was. Dat praat niet goed hoe de Amerikaanse adviseurs uit de neoliberale school van Chicago de privatisering van alle staatsbezit in honderd dagen er doorheen gejaagd hebben. Waar dat toe geleid heeft weten we: enkele maffiose figuren uit het Sovjet tijdperk hebben zich toen gruwelijk verrijkt, miljoenen burgers verarmden van de ene dag op de andere en wat er wel functioneerde in de Sovjeteconomie ging ten gronde. Men moet niet verbaasd zijn dat de woede en frustratie daarover nog steeds levend is, hoe die ook vaak niet ter zake en menigmaal mallotig door Poetin en de zijnen geanalyseerd en beschreven worden. Het Westen zou er sowieso bij gebaat zijn het economisch neoliberale juk van zich af te schudden. In dezelfde vaart mee kan het dan aan Rusland duidelijk maken dat er indertijd grove fouten zijn gemaakt. Met die verklaring moeten de Russen dan maar doen wat ze willen. Voor het Westen kan gelden, beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.

Historici zullen nog decennia werk hebben om te begrijpen waarom Jeltsin in het tijdsbestek van amper enkele weken de idiote beslissing nam om de Sovjet Unie uit elkaar te laten vallen. Wat we ondertussen zien is dat er een president van Rusland is die die opsplitsing beschouwt als een fout van de eerste orde, en die daarin waarschijnlijk gesteund wordt door veel van zijn landgenoten. Los van alle religieuze en Blut-und-Boden retoriek die de woede daarover begeleidt, is het goed voorstelbaar dat het uiteenvallen van de Sovjet-Unie gevoeld wordt als het begin van de impasse waarin het land nu nog steeds verkeert. Vitale economische taken uit de Sovjet-plan-economie kwamen plotsklap in andere landen te liggen en afscheidingsbewegingen van divers radicale snit slurpten en slurpen nog steeds te veel energie op. Wat zou er mis aan zijn als het Westen met de Russische leiders wederom aan de tafel gaat zitten, en in alle eerlijkheid met hen doordenkt hoe dat vraagstuk van een op vreemde wijze uiteengevallen land op te lossen, waar – laten we eerlijk zijn – het internationale recht geen passend antwoord voor heeft klaar liggen? Natuurlijk kunnen we verontwaardigd zijn dat Rusland in een handomdraai de Krim Russisch maakt, maar of onze boosheid bijdraagt aan het oplossen van het veel grotere nationaliteitenvraagstuk waar Rusland en z’n buren mee opgescheept zitten? Zeker weten van niet.

Dat zowel Rusland als Oekraïne door en door corrupte landen zijn leidt geen twijfel. Dat maakt het lastig om met beide landen handel te drijven, en elkaar politiek recht in de ogen te kijken. Daar komt bij dat de zwartgeld circuits niet van fascistoïde tendensen schoon zijn. Van buitenaf hebben we weinig middelen om dat in die landen aan te pakken. Dat is vervelend want waar de corruptie zo diep in het staatsapparaat is doorgedrongen zijn de leiders niet van smetten vrij en geneigd met het pistool in de achterzak te praten, ook op diplomatiek niveau. Het enige dat het Westen kan doen is er nu eindelijk eens serieus werk van te maken dat alle verdachte financiële transacties, belastingontwijking en regelrechte fraude ogenblikkelijk de kop in worden gedrukt. Dit is wat tòch moet gebeuren. Als er geen zwart geld waar dan ook ter wereld gestald kan worden dan is dat een bijdrage van de eerste orde aan de bestrijding van de corruptie in Rusland, Oekraïne en die andere landen met onuitspreekbare namen. Misschien worden het dan wel normale landen.

Als het Westen toch een sanctie richting Rusland zou willen afschieten, dan is de beste remedie om daar geen gas meer te kopen, en te doen wat toch gedaan moet worden: in de eigen omgeving duurzame energie opwekken. Dat is beter voor het milieu en het maakt ons niet meer afhankelijk van onbetrouwbare leveranciers van energie die er – in het geval van Saoedi Arabië – Koranscholen mee financieren, of in het geval van Rusland de economie lui van maken, want, zo is daar kennelijk de gedachte, het geld uit de gasbaten stroomt toch binnen.

Een Wereldoorlog valt te voorkomen als het Westen verstandig opereert, niet op de trom slaat, maar probeert zich te verplaatsen in de mentale make-up van de Russische president en de bittere geschiedenis van zijn land.

Joost Smiers schreef met Marieke van Schijndel het boek ‘Imagine there’s no copyright and no cultural conglomerates too’ (.pdf)