Vragen rond de moord op drie Koerdische activisten in Parijs

Verleden jaar werden in Parijs drie vrouwelijke activisten van de Koerdische PKK vermoord. Onder hen Sakine Cansiz, een van de oprichters van de PKK. Er werd een verdachte aangehouden, maar het motief van deze Ömer Güney bleef onduidelijk, wat tot verschillende theorieën leidde.

Youtube Vervolgens werd het stil. Totdat onlangs op Youtube een geluidsopname verscheen van een gesprek tussen Güney en veronderstelde agenten van MIT, de nauw aan premier Erdogan verbonden nationale inlichtingendienst.   Dat Güney hier te horen was vond bevestiging, maar of hij echt met MIT-agenten niet. Wel verscheen kort daarna een aan MIT toegeschreven document op internet waarin stond dat een ‘legionair’ ongeveer 6000 euro betaald kreeg om de moorden te plegen. Het spoor wijst dus richting MIT. Zijn we er daarmee? Geenszins, want vragen blijven er legio.   Vorig jaar werd er alom vanuit gegaan dat met de moorden de door de regerende Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij (AKP) geïnitieerde gesprekken tussen MIT-baas Hakan Fidan en de tot levenslag veroordeelde PKK-oprichter/leider Abdullah Öcalan, moesten torpederen. Het komt onlogisch over dat MIT en de AKP die gesprekken op gang brachten om ze vervolgens te saboteren.   Theoretisch is het mogelijk dat premier Erdogan door externe factoren (lees: de VS) gedwongen werd om met Öcalan te onderhandelen, maar daar zelf niets voor voelde. Een dialoog met Öcalan was echter in Erdogans eigen belang. Het leverde de Koerden niet veel op, maar er kwam een einde aan de aanslagen en daar waren de Turken maar wat blij mee. Erdogan kreeg die pluim in zijn hoed gestoken, wat het onwaarschijnlijk maakt dat hij die er zelf uit wilde trekken met een moordpartij in Parijs.   Demirtas Een paar dagen nadat de geluidsopname op Youtube was geplaatst ontkende MIT pertinent contact te hebben gehad met Güney. Daar werd echter de aankondiging van een intern onderzoek aan toegevoegd. Hoe kon MIT voorafgaand aan dit onderzoek zo stellig ontkennen?   Selahattin Demirtas, de voorzitter van de aan de PKK verwante Partij voor Vrede en Democratie (BDP) overwoog tijdens een tv-interview dat de opdracht tot de moorden in Parijs niet zo zeer van MIT kwam, als wel van een ‘fractie’ binnen deze inlichtingendienst. Infiltratie, met andere woorden. Dat zou kunnen verklaren waarom MIT een intern onderzoek in het vooruitzicht stelde.   Hier past de kanttekening bij dat de BDP en de PKK alle reden hebben om MIT en de AKP de hand boven het hoofd te houden. Zolang Erdogan aan de macht is blijft er uitzicht op een voortzetting van de gesprekken, en daarmee op een uiteindelijke overeenkomst. Met de nationalistische Republikeinse Volkspartij (CHP) van Kemal Kilicdaroglu de AKP worden de mogelijkheden daartoe kleiner. Om maar te zwijgen van de ultranationalistische National Actiepartij (MHP) van Devlet Bahceli, die zich des duivels toont over gesprekken met Öcalan.   Terwijl Öcalan en Demirtas liever niet zien dat MIT en de AKP beschadigd raken, werd het eerder genoemde MIT-document over de moorden in Parijs op internet verspreid door Amed Dicle, van het met de PKK geassocieerde tv-kanaal Roj. Dat wijst op een verschil van mening binnen de PKK. Goeie vraag trouwens hoe Dicle aan dat document kwam. Niet van MIT, dat is duidelijk. Van de door Demirtas veronderstelde ‘fractie’ daarbinnen soms?   Diepe staat/parallelle staat Als MIT werkelijk wordt geïnfiltreerd is de vraag door wie. Wanneer overal rekening mee wordt gehouden zou het om (ultra)nationalisten kunnen gaan. Zoals ik eerder al schreef bestaat onder hen veel weerzin tegen Erdogans onderneming om tot een vergelijk met Öcalan te komen. In de jaren negentig hadden zij nog veel invloed binnen de Turkse staat. Hun ‘diepe staat’ pleegde toen tal van misdaden tegen Koerdische activisten, politici en journalisten. MIT was zeker onderdeel van deze verborgen structuur. De PKK was zich daarbij bewust door MIT geïnfiltreerd te worden, wat tot paradoxale contacten leidde. De in 1993 vermoordde journalist Ugur Mumcu deed daar onderzoek naar.   Sinds de AKP in 2002 aan de macht kwam is veel veranderd. Samen met de beweging rond imam Fethullah Gülen voltooide de AKP een succesvolle campagne tegen de (ultra)nationalisten in de staat. Daarbij werden veel posities opgevuld door Gülens volgelingen, vooral binnen politie en justitie. Erdogan stemde daarmee in, tot hij de macht niet meer wilde delen met Gülen. Het slepende conflict dat daar het gevolg van was kwam vorig jaar tot een uitbarsting.   Over de diepe staat heeft Erdogan het niet meer. Daar is de door Gülen gecontroleerde ‘parallelle staat’ voor in de plaats gekomen. Onder die omstandigheden is het duidelijk over wie BDP-voorzitter Demirtas het had toen hij van een ‘fractie’ in MIT sprak. Dit is in strijd met de eerdere indrukken als zou Gülen er niet in geslaagd zijn om greep te krijgen op MIT.   MIT werd de enige staatsinstantie waar Erdogan volledig op kan bouwen. Niemand leek hij meer te vertrouwen dan MIT-baas Hakan Fidan. Dat leidde tot taken voor MIT die normaliter niet bij een inlichtingendienst thuishoren, zoals Fidans gesprekken met Öcalan.   Mol Maar is MIT wel zo bestand tegen infiltratie als Erdogan denkt? Gülens volgelingen zijn niet eenvoudig herkenbaar. Ze dragen geen specifiek jasje en van een geregistreerd lidmaatschap is geen sprake. Zolang ze zich niet kenbaar maken kunnen de fethullahci  zich daardoor perfect verborgen houden. Dat is een probleem voor Erdogan.   Zelf begon ik te vermoeden dat er wel eens een mol binnen MIT zou kunnen zitten toen de vagelijk aan de Gülenbeweging verbonden krant Taraf vorig jaar een voor Erdogan uiterst belastend document van de Nationale Veiligheidsraad (MGK) publiceerde. Waar dit document vandaan kwam was een raadsel, maar het zou vreemd zijn als het niet in de MIT-archieven te vinden was geweest.   Of, en door wie MIT geïnfiltreerd wordt zal de tijd hopelijk leren. Daar kan nu nog niets met zekerheid over gezegd worden. PKK-kringen plaatsen de verantwoordelijkheid voor de moorden in Parijs nu al bij de Gülenbeweging, terwijl ook de AKP openstaat voor die gedachte, maar dat is een voorbarige conclusie. Ik zou de werkelijkheid echter geen recht doen door het hierbij te laten.   Said Nursi Op zich heeft Gülen niets tegen Koerden. Hoe zou dat kunnen? De islamgeleerde Bediüzzaman Said Nursi, wiens exegese Risale-i Nur centraal staat binnen de Gülenbeweging, was een Koerd. Verder zijn de scholen van Gülen bereid Koerdisch onderwijs te bieden en staat hij ook positief tegenover Koerdische autonomie, of zelfs een Koerdische staat. Alleen dan wel een staat waarin de PKK en haar seculiere achterban terug worden gedwongen. In deze context vindt de strijd om invloed plaats in Zuidoost Turkije tussen de Gülenbeweging en de PKK.   Dat Gülen niet blij is met gesprekken tussen MIT en de PKK bleek in februari 2012. Justitie begon toen een onderzoek tegen MIT-baas Hakan Fidan naar aanleiding van ontmoetingen tussen MIT- en PKK-vertegenwoordigers in Oslo. Erdogan lanceerde snel een nieuwe wet om MIT te beschermen. Uit welke hoek de wind waaide bleek toen hij vervolgens Gülenvolgelingen uit de inlichtingendienst van de politie weghaalde en ingreep binnen justitie (toen dus al).   Beddua Een jaar eerder sprak Gülen een vervloekinggebed (beddua) uit waarin hij opriep om huizen van PKK-leden in brand te steken. Ik blijf dat toch wat vinden. Wanneer ik hier oproep tot geweld tegen een organisatie zou ik zeer waarschijnlijk gedonder krijgen met justitie. Ook als dat een gewelddadige organisatie was. En zeker wanneer leden daarvan vervolgens werden doodgeschoten. Goed voor Gülen dat hij in de VS woont, waar door de extreme invulling van godsdienstvrijheid zelfs oproepen tot geweld onbestraft blijven.   Binnen de islam is beddua een beladen fenomeen, maar Gülen weet van geen ophouden. Eind vorig jaar werden zijn rivaal Erdogan en diens kliek het doelwit van een vervloeking. Ook hun huizen konden in de brand gestoken worden als het aan Gülen lag. Een paar weken later vergeleek Erdogan de Gülenbeweging met de orde der Assassijnen, een islamitische sekte uit de Middeleeuwen die haar tegenstanders uitschakelde met moordaanslagen. Waren Gülens volgelingen zeer verbolgen over. Logisch, hun inspiratiebron in Pennsylvania is immers heel erg tegen geweld.

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.