Vrijheid en de bittere werkelijkheid

Europese politici proberen de laatste dagen eer in te leggen met optredens voor de demonstranten op de Maidan in Kiev. Zij zingen, vertaald door een tolk, het hooglied van vrijheid en democratie. Ondertussen krijgen we in onze media veel te horen over het laaghartig beleid van Poetin, die de Oekraïne binnen de Russische invloedssfeer wil houden en daartoe allerlei politiek geboefte ondersteunt. Dat laatste is ongetwijfeld waar.

De vraag is echter wat de Europese Unie wezenlijk voor de Oekraïners kan betekenen. Een vrijhandelsverdrag geeft misschien de wrakke economie wat meer stevigheid maar dat levert pas op de lange termijn iets op. De Oekraïners zelf hopen ongetwijfeld op een soepeler behandeling aan de grenzen zodat hun emigranten niet langer veroordeeld zijn tot een marginaal bestaan in het illegale circuit. De ouderen herinneren zich nog hoe het westen in de dagen van de Sovjet Unie aandrong op het toestaan van vrij reizen en het afbreken van het ijzeren gordijn. Ze vinden het soms nog moeilijk om te begrijpen dat het nu juist de vrije en welvarende landen in het westen zijn die de grenzen gesloten houden.

Zo’n soepele houding aan de grens zal er gegarandeerd niet komen, integendeel. Als puntje bij paaltje komt is de Oekraïne op zichzelf aangewezen, zoals Guy Verhofstadt ook voor de Nederlandse televisie verklaarde nadat hij eerst gepoogd had – met Hans van Baalen naast zich – op de Maidan van Kiev een revolutionaire toespraak te houden.

Poetin heeft zijn makkers in Kiev al een zeer concreet miljardenbedrag toegezegd om een faillissement van de Oekraïne op korte termijn af te wenden. Ook is hij in ruil voor een pro-Russische politiek bereid energie leveren tegen vriendenprijsjes. Daar kan Europa niet tegen opbieden. 

Bismarck Het is voor Europese politici dan ook beter als zij leren leven met hun feitelijke onmacht. Zij kunnen iets leren van hun verre voorganger: Otto von Bismarck. 

Bismarck was een conservatieve grootgrondbezitterstelg uit Oost-Pruisen die het in meer dan dertig staatjes verdeelde Duitsland wist te verenigen tot één keizerrijk. Een redelijke verhouding met het tsaristische Rusland was een hoeksteen van zijn beleid. Hij probeerde daar altijd niet-aanvalsverdragen mee te sluiten. Waarom?

Bismarck begreep dat het Duitse Rijk en het enorme Rusland concurrenten waren op politiek en economisch gebied. Aan de andere kant hadden zij zoveel gemeenschappelijke belangen dat een conflict de stabiliteit van beide grootmachten in gevaar kon brengen. Vooral Duitsland zelf. Hij was de noodlottige tocht naar Rusland van Napoleon niet vergeten. 

Daarom moesten Duitsland en Rusland elkaar het licht in de ogen gunnen. Bismarck heeft dat gedurende zijn lange loopbaan steeds voor elkaar gekregen.

In veel opzichten is de Europese Unie de opvolger van het oude Duitse keizerrijk. Ook de EU heeft belang bij een redelijke werkrelatie met Rusland. De lidstaten komen zonder olie en gas uit het oosten in moeilijkheden, Moskou heeft van zijn kant de inkomsten hard nodig. In sommige gevallen hebben Europa en Rusland dezelfde vijanden, fanatieke moslimstrijders bijvoorbeeld, in andere weer niet. Moskou en Brussel zijn daarom concurrenten die toch allebei belang hebben bij een functionerende onderlinge werkrelatie. 

Bismarck had een woord voor die aanpak: Realpolitik. Dat klinkt niet sympathiek. Het biedt weinig hoop, maar alleen een constructieve relatie tussen Rusland en de Europese Unie kan de Oekraïners de ruimte geven om hun problemen op hun eigen manier op te lossen. Anders blijven zij een speelbal tussen grootmachten. Een eigentijdse vorm van Realpolitik kan de Oekraïners redden. Iets anders niet. Dat is de bittere werkelijkheid.

Volg Han ook op Twitter

Het nieuwste boek van Han is De Mooiste Jaren van Nederland (1950-2000)