Vroeger, toen liberalen nog hersenen hadden

Dat de drie grote aanbieders van mobiele telefonie onderling de prijzen bedisselen, hoeft niemand te verbazen. Als er op een markt maar een paar dominante aanbieders zijn, dan komen die al gauw tot de conclusie dat het weinig zin heeft elkaar tot op het bot te beconcurreren. Het is voor de winst op de lange termijn verstandiger elkaar het licht in de ogen te gunnen. Er ontstaat dan een combinatie van hoge prijzen en lage kwaliteit, die net geen volksopstand veroorzaakt.

Abonnementhouders van het openbaar vervoer kennen het gevoel dat dit bij de ‘klanten’ met zich meebrengt.

De veelgeroemde markt functioneert alleen goed als er voldoende aanbieders zijn en de vragende partij genoeg van het product weet om zelf te bepalen wat de beste prijs/kwaliteitverhouding is. O ja, en dan moet hij ook nog de kans hebben om zijn keuze rustig te overwegen. Wie bijvoorbeeld een taxi nodig heeft, is niet in de gelegenheid om met twintig chauffeurs over het tarief te onderhandelen.

Bij de tandarts kom je – als per 1 januari de marktwerking wordt ingevoerd – in een vergelijkbare situatie terecht. En daar is de positie van de klant al extra zwak omdat er in Nederland te weinig tandartsen zijn.

Het komt – tenslotte – ook nog voor dat de overheid feitelijke monopolies creëert. Dat is het geval in het openbaar vervoer, waar bus- tram of treinbedrijven voor een aantal jaren een regionale concessie krijgen. Het is dan in hun belang om vooral de verleners van die concessies – gemeentes, provincies – tevreden te stellen. De echte klant, de passagier, is vogelvrij.

Vroeger – zo rond het jaar 1900, toen de liberalen nog hersenen hadden, geloofden zij niet in de alleenzaligmakendheid van de markt. Zo meende Willem Treub – na Thorbecke zo ongeveer de grootste Nederlandse liberaal – dat nutsbedrijven in handen van de overheid thuishoorden, omdat op het gebied van energie, openbaar vervoer en communicatie, geen zuiver functionerende concurrentie mogelijk was. De burger was dan het beste af met rijks-, provinciale en gemeentelijke bedrijven die onder democratische controle stonden van de volksvertegenwoordiging. Als wethouder van Amsterdam bracht Treub dan ook de telefoon en de tram in handen van de gemeente.

Dat in Nederland de artsen ZZP-ers zijn, maar werken in een zeer gereguleerde markt zonder prijsconcurrentie, heeft ook met die manier van denken te maken.

Hoe kwamen liberalen van het slag Treub op dit idee? Zij kwamen op dit idee omdat zij ruimschoots hadden kunnen genieten van ‘marktwerking’ op het gebied van energie, openbaar vervoer en de telefoon. Zij leden onder monopolisten en aanbieders die onderling de markt verdeelden en prijsafspraken maakten.

De klachten over tram, trein en telefoon uit de jaren tachtig van de negentiende eeuw lijken als twee druppels water op hedendaagse kritiek van organisaties als Rover. Deze dagen geven KPN, Vodaphone en T-Mobile de oude Willem Treub groot gelijk. Kijkt U eens met bewondering naar zijn portret. 

Lees hier de biografie van deze indrukwekkende Nederlander